piše: Tomislav Gavrić
Glavnom naslovu svoje knjige „Kosovo i Metohija u srpskom filmu“, njen autor, Žarko Dragojević, pridodaje i podnaslov – između istorije događaja i kinematografske fikcije, čime na najneposredniji način čitaoca upućuje na istraživačko i tematsko uokvirenje svoga rada.
Izgleda da ne postoji neka sveobuhvatna perspektiva koja bi bez predrasude obuhvatila stvarnu istoriju, kao što ni svi dokumenti o jednom istorijskom vremenu ne otkrivaju ono što se zbiva u osnovi tog vremena. Štaviše izgleda da nam se sama istorija gubi pod relativnim gledištima i tumačenjima, da suviše tumačimo istoriju po njenom smislu i značenju, a ne pitamo se šta je ona sama, to jest da li je ona, kako je to Aristotel od nje zahtevao da bude, „prikaz onoga što su pojedina ljudska bića uradila ili propatila“. Po tome je posao istoričara nalik na umetnikov. Istorijsko objašnjenje u velikom stepenu predstavlja otkrivanje činjenica u obrascima koji nas zadovoljavaju zato što su u skladu sa stvarnošću, onakvom kakvom je vidimo ili zamišljamo. Zato je filmska umetnost neodvojiva od istorije jer oplođena istorijom može da nas oslobodi od prošlosti kao kulta, i od savremenosti kao opsesije. Jer niti prošlost može biti dominantna, niti je savremenost jedina dimenzija našeg egzistiranja. Istovremeno, film nas oslobađa i od Niva zablude da je prošlost u poređenju sa savremenošću mrtva i ništavna.
Žarko Dragojević je filmski stvaralac i filmolog koji iza sebe ima nekoliko objavljenih knjiga, od stručne javnosti visoko ocenjenih, autor je i nagrađivanog filma Kuća pored pruge (1988), prvog koji je u srpskoj kinemtagrafiji razbio lažnu simetriju, kada je u pitanju filmski narativ o odnosima Srba i Albanaca na Kosovu i Metohiju, i prvi u srpskoj kinematografiji, oslobodivši se ideologije vladajućeg pojma „nadnacionalnog“, prikazao likove sa „nacionalnom“ sudbinom. Pokrenut tim iskustvom on se u svojoj novoj knjizi – „Kosovo i Metohija u srpskom filmu: između istorije događaja i kinematografske fikcije“, kombinacijom istorijsko-kulturne metode i varijante jednog novog filmološkog koncepta „sineaste/istoričara“, prihvatio ozbiljnog zadatka da kritički prevrednuje filmski narativ o Kosovu i Metohiji u srpskom filmu. Dragojević kao umetnik „oseća“ istoriju, ume da odvoji istorijsko od naučnog, svestan da je istorija subjektivno utelovljenje lične vizije, a kao sineasta/istoričar zna da ona možda nije ni nauka niti umetnost, već neka disciplina sa vlastitom strukturom i svrhom.
Dragojević u svome radu preciznim preispitivanjem (filmske) istorije, metodom „kinematografskog pisanja istorije“, „filma kao istorije“ i ikonografske analize, pokazuje da je prerastanje kulturne ideologije jugoslovenstva u političku ideologiju, a posle srpskih pobedničkih ratova i stvaranja Kraljevine Jugoslavije i u državnu ideologiju tzv. „integralnog jugoslovenstva“, vodilo „slabljenju srpskog identiteta i aspektima negativnog razvoja nacionalne svesti“; uspostavljanjem razlike između istorije događaja (istorijske istine) i kinematografske senzacije (moguće filmske manipulacije istinom), Dragojević nam predočava kako se i koliko u srpskom filmu manipulisalo istorijom događaja i stvarnošću života na Kosovu i Metohiji, bilo kada je reč o filmovima nastalim između dva rata u Kraljevini Jugoslaviji, bilo o filmovima snimljenim u titoističkoj državi. Ali i u filmskim delima posttitoističkog perioda i njegove najnovije neoliberalne postistine.
Dragojevićevo nastojanje da naše „pamćenje oslobodi naslaga ideološke svesti“, da jedan deo srpskog nasleđa ( filmove o Kosovu i Metohiji ) upiše u kolektivnu memoriju, u saglasnosti je sa stavom da kritičko prevrednovanje umetničke prošlosti, kao poniranje u skriveno i neizraženo, ima puno opravdanje. Ako prihvatimo Geteovu tezu da „istorija kao naracija jeste glavni teritorij pedagoške oblasti“, onda bismo mogli ustvrditi da ova knjiga otvara put mogućem „istorijskom opismenjavnju“ putem filmske umetnosti, a da će, sa druge strane, postati i nezaobilazna lektira za svakog koji se poduhvati pisanja buduće (još nenapisane) društvene istorije srpskog filma.
Knjiga je izašla u okrilju izdavačke kuće „Bernar“.
