Centar za pranje filmova, dokumentarac reditelja Srđana Kneževića, govori o sumnjivim i zakulisnim radnjama u zadnjih desetak godina u različitim segmentima srpske kinematografije. U širem smislu,on govori o tranziciji srpskog društva odnosno o procesima prelaska nekadašnje državne imovine u privatne ruke. Privatizacija srpskih bioskopa (Beograd film), ukidanje kulturnih institucija (Institut za film), kao i pokušaj privatizacije nacionalne kompanije za proizvodnju filmova (Avala film) i produkcijske kuće Dunav film, figuriraju kao studije slučaja fenomena tranzicije u zemljama koje su, posle raspada SSSR-a i, kod nas, posle raspada SFRJ, ušle u procese prelaska iz real- socijalističkog u kapitalistički društveni sistem.
U poređenju sa dokumentarnim serijalima koji se bave fenomenom privatizacije u domenu industrije, poljoprivrede i sl., Centar za pranje filmova je posebno interesantan jer govori o privatizaciji u oblasti kulture, i to o privatizaciji i tzv.„reformi“ kinematografskih institucija. Ovaj film pokušava da putem istraživanja dokumentacije o navedenim slučajevima u priču uključi različite aktere: državu, filmske autore, kulturnu nomenklaturu i aparturu kao i same učesnike privatizacije (bivšeg ministra kulture) u svrhu rasvetljavanja jednog aktuelnog i važnog društvenog problema. Stoga on spada u vrstu socijalno odgovornog dokumentarnog filma, koji se ne bavi individualnim ljudskim sudbinama, nerasvetljenim istorijskim događajima i sl., što i određuje njegovu svedenu i redukovanu vizuelnost televizijskog tipa i dramaturški ritam koji je pre svega posvećen činjeničnom potkrepljivanju teze (nažalost, ne i kroz sukob/disput aktera) a što isključuje kreiranje dinamičnijeg zapleta, konfrontacije različitih karaktera i slike mentaliteta, direktni prikaz individualne i grupne pohlepe, licemerja, hipokrizije i srodnih psiho-socijalnih osobina našeg političkog i kulturnog establišmenta.
Ono što je ipak presudno za značaj ovog filma je sama tema: fenomen tranzicije, odnosno proces privatizacije. Nije tajna da je Srbija primenila jedan od najgorih modela privatizacije u Evropi posle 1989-te, iako se znalo da je to jedan od najosetljivijih, zapravo centralnih problema tranzicije; razlog tome je činjenica da privatizacija predstavlja bazičnu nacionalnu preraspodelu ne samo imovine i vlasništva, nego i privilegija i moći, te kada je ona po karakteru stihijska, pljačkaška, neodgovorna, i ekstremno nepravedna sa kriminalnim elementima, ona generiše i kriminalizuje na dugi niz godina i ostale podsisteme društva: pravosuđe, političku elitu, obrazovanje, policiju pa i kulturu. Jedan deo te srpske privatizacije se odvijao u ekstremno lošim (ratnim) okolnostima tokom 90-ih, za vreme Miloševićevog režima. Međutim, fascinantno je da se preraspodela imovine, priveligija i moći generalno a i u kinematografiji zahuktala pod zakulisnim okolnostima upravo nakon 5. oktobra 2000., kada se očekivalo da će nova demokratska vlast, odnosno politička klasa, zaustaviti kolektivno propadanje i imati više razumevanja za kulturu i, što je najbitnije, da će kreirati odgovornu nacionalnu strategiju kulturne obnove i napredovanja. Ali, sudeći po primerima iz filma Centar za pranje filmova, dogodilo se upravo suprotno. Gašenjem Instituta za film, malverzacijama unutar novoformiranog Filmskog centra Srbije, prodajom beogradske bioskopske mreže, nastojanjem da se izmeni namena Avala filma itd., pokazalo se da je politička klasa kao i poslovna elita Srbije lošeg kvaliteta, nesposobna da odgovorno upravlja društvenim procesima i da uspešno posluje izvan korupcije. Ovo je i opšti stav mnogih evropskih analitičara. Još je, međutim, fascinantnije saznanje da su delovi tzv. srpske kulturne nomenklature i aparature, u ovom slučaju one koja pripada kinematografiji (pojedini filmski radnici, talentovani reditelji, urednici, scenaristi i pisci), oni koji bi prvi morali znati šta je kulturni kapital, ustvari glavni egzekutori njegovog urušavanja (od Instituta za film do Vojvođanske filmske arhive), u saradnji sa politički delegiranim aparatčicima. Sve njih rukovodi isključivo pohlepa, lični interes i nikakva društvena odgovornost. Primer opskurnog prvog direktora Filmskog centra Srbije, koga dovode iz Amerike da finansijskim malverzacijima pokriva ambicije interesnih grupa, baš kao i direktnim (vladinim) investicijama u filmove onih autora koji će podržati privatizacijske malverzacije, izvanredna je ilustracija strukture i „tranzicijskog menadžmeta u kulturi“ nove srpske oligarhije.
Šteta je što u ovom izvanredno uznemirujućem filmu o društvu u kome živimo, svojevrsnom portretu dela srpske kulturne elite koja se ne bavi odgovornim kulturnim preduzetništvom već se u maniru beskupuloznih predatora bori za moć, privilegije i naravno, Imovinu, nemamo i kadrove propalih i zapuštenih bioskopa (budućih kocakarnica i kladionica), sudbine mladih autora koji nikada neće dobiti poštenu šansu da snime film, zarozanih „festivala“, filmskih studija koji postaju magacini, odnosno više slika kulturnog kolapsa i propadanja bez bilo kakve nacionalno odgovorne strategije reforme na vidiku. Kao jedina strategija pokazuje se ona stihija i konfuzija koja podupire pohlepu i gramzivost aktera u trouglu: neodgovorna država-političari-snalažljive filmadžije. Da čitav problem nije tako tužno-ozbiljan i depresivan možda bismo reditelju mogli zameriti zašto u filmu nema više autoironije, satire i prizora komedije mentaliteta, kakvi postoje kod Nušića i kod nekih savremenih komediografa, od kojih se ovi poslednji u ovom filmu pojavljuju ne više kao autori, već pre kao realni akteri ove tranzicijske blasfemije, ali i kao prikaze likova iz sopstvenih komedija, drama i filmova.
Follow
