Kao i ranijih godina, festival je i 2006. izazvao veliku pažnju i interesovanje istoričara kinematografije, filmskih arhivista, filmologa, studenata, novinara i pre svega, mnogobrojnih ljubitelja ”neme filmske umetnosti”. Započet još 1979. godine u organizaciji tek osnovane, ali vrlo agilne Kinoteke Furlanije (Cineteca del Friuli) iz Đemone, ovaj ”praznik filma” je za vrlo kratko vreme postao kultni, a povećano zanimanje za stare, restaurisane filmove i njihovo prikazivanje, navelo je vodeće svetske arhive da svoje ”najnovije kopije” obavezno prvo prezentiraju u Pordenoneu, što je postalo i stvar prestiža.
Bez obzira što se poslednjih godina zbog adaptacije bioskopa preselio u obližnje mestašce Saćile, festival je i sunčanog oktobra 2006. godine, privukao na stotine profesionalnih i amaterskih fanova nemog filma sa svih kontinenata. Program jubilarnih dvadeset petih ”Dana nemog filma” bio je veoma raznovrsan i žanrovski i tematski podeljen na trinaest celina sa nekoliko stotina filmova, od kojih oko dve stotine igranih.
Centralni događaj manifestacije bio je vrhunski uobličen program Nordisk 100 sa ostvarenjima slavne danske filmske kuće ”Nordisk” iz Kopenhagena, koja je 2006. godine proslavila vek uspešnog postojanja. U trideset prikazanih filmova oslikan je istorijski put od naivnih ali simpatičnih početaka u delima rodonačelnika Vigoa Larsena , kao šta su Dama s kamelijama i Razbojnikova nevesta iz 1907. godine, preko tada vrlo popularnih filmova o problemu nasilne prostitucije, u delima Augusta Bloma Trgovina belim robljem iz 1910. godine, i Poslednja žrtva trgovine belim robljem iz 1911. godine, do najrespektabilnijih ”Nordiskovih” uspeha iz druge dekade prošlog veka -humanističkog Života jevanđeliste Holgera Madsena iz 1915. godine, te prvih ozbiljnih pokušaja evropske kinematografije u žanrovima katastrofe i naučne fantastike – Kraj sveta Augusta Bloma iz 1916. i Nebeska lađa Holgera Madsena iz 1918. godine. Bilo je veliko zadovoljstvo gledati u nekoliko dana, na istom mestu u raznolikim rolama, prve i nezaboravne zvezde danskog filma: Olafa Fonsa, Klaru Vit, Valdemara Psilandera, Gunara Tolneasa, ali je jedan film zajedno sa autorom i celokupnom ekipom ubedljivo odskočio iznad svih ostalih remek dela prikazanih na festivalu. Genijalna studija u četiri epizode o cikličnom kretanju zla kroz svetsku istoriju u liku Satane (kao fariseja na suđenju Hristu, Velikog Inkvizitora u srednjevekovnoj Španiji, jakobinskog vođe u francuskoj revoluciji i sveštenika-boljševika u vremenu finskog građanskog rata 1918. godine) omogućila je reditelju Karlu Teodoru Drejeru i njegovom glavnom protagonisti Helge Nisenu da ostvare jedan od najuzbudljivijih kinematografskih trijumfa u njenih sto deset godina – Stranice Satanine knjige iz 1920. godine.
U programu Muzički događaji predstavljeno je šest klasičnih ostvarenja sa za ovu priliku specijalno komponovanom i uživo izvedenom muzikom. Uz već antologijske melodrame Dejvida Vorka Grifita Verna Suzi iz 1919. godine i Dole na Istoku iz 1920, sa prikladnom muzikom Đovanija Spinelija, i prvi u svetskim razmerama veliki dokumentarni ratni film Bitka na Somi iz 1916. godine, Malinsa i Mekdauela, sa sjajno adaptiranom i izvedenom muzikom perioda od strane stalnih festivalskih izvođača Stivena Horna, Gintera Buhvalda i Nila Brenda, naročito interesovanje gledališta pobudio je, po mišljenju kritičara najbolji čileanski film neme ere Husar smrti u režiji Pedra Siene iz 1925. godine. Ova romantična saga zasnovana na istinitim podvizima svojevrsnog čileanskog ”Robina Huda”, Manuela Rodrigeza, velikog borca za nezavisnost od Španije početkom XIX veka, ostavila je solidan utisak, ali je svako poređenje sa biserom s početka srpske kinematografije Život i dela besmrtnog vožda Karađorđa iz 1911. godine, Čiča Ilije Stanojevića, koji je slične tematike, za nju porazno.
Ništa manje zanimljiva bila je celina Posebni događaji posvećena velikanima filma kao što su ”otac crtanog filma” Volt Dizni i besmrtne neme zvezde Lujza Bruks i Džon Gilbert. Uz Diznijev lepršavi program serijala Luckaste simfonije nastalog u periodu 1929-1932., ljubitelji filma su sa oduševljenjem prihvatili ”crtaće” Pata Salivena i Ota Mesmera, sa decenijama zaboravljenim, a danas iznova voljenim, ranim junakom američke animacije ”Mačkom Feliksom”, nastale između 1922. i 1926. godine.
Već tradicionalno, svaki put festival u Pordenoneu prikazuje po jednu novu kinematografsku godinu u opusu genija filma Dejvida Vorka Grifita. Ovoga puta na platnu su bila njegova ostvarenja iz 1919/20. a uz dva već navedena od devet prikazanih, spomen zavređuje i retko viđeni ratno-propagandni film s temom iz I svetskog rata, Devojka koja je ostala kod kuće iz 1919 godine.
Najozbiljniji Grifitov konkurent u trci za vodećeg američkog režisera tokom Prvog svetskog rata, bio je u udžbenicima istorije filma nepravedno potisnuti Tomas Harper Ins. Razlog za to treba tražiti svakako u njegovoj ranoj i tragičnoj smrti 1924. godine, kao i u tome što je za razliku od Grifitovih, većina Insovih filmova izgubljena ili samo delimično sačuvana. Ipak, ”preživela zrnca” kao što su filmovi sa tematikom Divljeg zapada, Poslednji iz plemena iz 1914. godine i Kukavice iz 1915. godine, a pre svih impresivna pacifistička freska Civilizacija iz 1916. godine, prikazani na jubileju Pordenone festivala, otkrivaju jednog veštog i nesvakidašnje talentovanog autora čija dela još uvek čekaju na svoje filmsko vaskrsenje.
Magija na filmu bio je jedinstven program sastavljen od niza kratkih filmova o mađioničarima i njihovim trikovima, izrazito privlačnih za publiku iz doba početnih koraka kinematografije. Prava poslastica je bila videti blistavo restaurisane mađioničarske filmove u produkciji najačih svetskih kuća, od Limijera i Edisona do Melijesa i Patea, dok je definitivno najveću posećenost imala predstava sa jedinim sačuvanim snimkom neponovljivog Harija Hudinija, koji se viseći na užetu, neverovatnom brzinom oslobađa ludačke košulje.
Što se tiče domaćina, Italije, ”jubilarna ponuda” je protekla u znaku omiljenog lika njihove neme kinematografije Mačistea (u programu Pre i posle Kabirije). Tokom petnaest godina (u razdoblju 1914-1928.) bivši lučki radnik iz Đenove Bartolomeo Pagano je u čak dvadeset i šest filmova otelotvorio lik heroja gigantske snage i osetljivog srca. Osim filma Kabirija Đovanija Pastronea prikazanog u Pordenoneu u obe verzije (nemoj iz 1914. i ozvučenoj iz 1931. godine), jednog od prelomnih dela koje je svojim tehničkim i scenografskim rešenjima izazvalo pravu revoluciju u filmskom svetu i inaugurisalo lik Mačistea na filmu, publika je toplo prihvatila i komično avanturističke delove serijala, Mačiste iz 1915. godine i Zaljubljeni Mačiste iz 1919. godine. Treba spomenuti i veliki komercijalni uspeh iz 1911. godine, grandiozni spektakl Odiseja u režiji Bertolinija i Padovana, koga je doduše vreme malo pregazilo.
Originalno nazvan program Inkunabule ponudio je gledaocima najranije, uglavnom jednominutne snimke nastale u prvim godinama kinematografije, do početka XX veka, iz kolekcije britanskog vašarskog prikazivača tog perioda Džordža Vilijamsa. Rani britanski filmovi Birta Akresa i Roberta Pola, američki Tomasa Edisona i Viljema Diksona i drugi, još jednom su nas vratili ”dečaštvu kinematografije” kao sajamske atrakcije, a ako postoji neki favorit u ovom programu to je svakako predivna Anabelina leptirova igra Viljema Diksona iz 1894. godine, u kojoj je poznata igračica Anabel Vitford izvela svoj nadaleko čuveni ples.
Program Zvezde – nova svetla stavio je naglasak na neke od skrajnutih filmova ikona nemog filma, Rudolfa Valentina i Lona Čejnija, kao i na u kratkom periodu vodeće mlade glumice Holivuda, Meri Majls Minter i Oliv Tomas. Ukradeni momenti Džejmsa Vinsenta iz 1920. godine je poslednji film legendarnog Rudolfa Valentina u liku prefinjenog negativca, pre nego što je sa rolom iz Četiri jahača apokalipse Reksa Ingrama iz 1921. godine, ušao u glumačku orbitu Holivuda. S druge strane, Ruganje Bendžamina Kristensena iz 1927. godine, mračna priča smeštena u vreme Oktobarske revolucije, omogućila je Lonu Čejniju da u liku priprostog seljaka Sergeja, rastrzanog između požrtvovanja i seksualne žudnje, ostvari jednu od najboljih dramskih kreacija u doba sutona nemog filma.
Najzad, program Izvan kadra je pružio nekoliko raznorodnih i estetski krajnje prijemčivih doživljaja za sve prave poklonike nemih slika. Viđeni su lucidna kombinacija bajke i dokumentarnih snimaka živih insekata, Pčelica Maja Volframa Junghansa iz 1926. godine, sačuvani deo poslednjeg nemačkog filma Ernsta Lubiča pre njegovog odlaska u Ameriku, Plamen iz 1922. godine, sa Polom Negri u glavnoj ulozi, u fragmentima preživeli Povest o Kelijevoj bandi prvi australijski i ujedno prvi dugometražni film svetske kinematografije iz 1906. reditelja Čarlsa Tejta, istorijski vredan austro-ugarski dokument Krunisanje kralja Karla IV i kraljice Zite iz 1917, koji je najava vrhunca i istovremenog sumraka dinastije Habzburga.
U okviru ove celine svoje zapaženo mesto je našla i Jugoslovenska kinoteka, kao baštinik našeg filmskog nasleđa sa tri filma. Film o montaži iz 1967. godine predstavlja kolaž inserata iz klasičnih dela koje je istaknuti francuski istoričar i teoretičar filma Žan Mitri sakupio i uobličio u celinu propraćenu ličnim komentarom, kojim obrazlaže svoja estetska shvatanja i postavke o razvoju montaže kroz istoriju filma. Ovo ostvarenje koje je nastalo u Jugoslaviji kao dodatak njegovim predavanjima, prikazano je na zahtev organizatora u znak sećanja na Mitrija, počasnog predsednika festivala, čije ime nosi i nagrada ”Dana nemog filma”, koja se dodeljuje od 1989. godine pojedincima i ustanovama zaslužnim za afirmaciju nemog filma. Pre projekcije uvodnu reč o filmu je dao doajen festivala, uvaženi istoričar dr Dejan Kosanović. No, kruna srpskog učešća na festivalu je bilo prezentovanje dva filma iz kolekcije našeg prvog producenta Svetozara Botorića, koji su posle višedecenijskog traganja pronađeni 2003. godine u Austrijskom filmskom arhivu u Beču u zaostavštini osiječkog prikazivača Ignjata Rajntalera. Faktografski najstariji srpski igrani film, krvava i slojevita srednjevekovna hronika Ulrih Celjski i Vladislav Hunjadi iz 1911. godine, u režiji Čiča Ilije Stanojevića, i vizuelno bogata dokumentarna reportaža Trke na Banjici iz 1912. godine, su izazvali aplauze i odobravanja svih prisutnih. Potpisniku ovih redova, koji je imao uvodnu reč pre projekcija, je zaista bilo prijatno da čuje pohvale svetski cenjenih ”filmskih arheologa” o neočekivano ozbiljnim i kvalitetnim počecima jedne male, balkanske kinematografije, kao što je srpska. Takođe, skoro jedinstveno mišljenje je da obe restaurisane kopije izrađene u labaratoriji ”Hagefilm ” u Amsterdamu spadaju među najbolje u 2006. godini.
Osim samih projekcija, ”Dani nemog filma” tradicionalno imaju i mnoge prateće programe i manifestacije. U dugom sećanju će ostati izložbena postavka privatnih fotografija Čarlija Čaplina. One su pripadale Toraiči Konuu, Japancu koji je skoro dvadeset godina (do sredine tridesetih) bio Čaplinov lični sekretar i pasionirano snimao foto aparatom mnoge nepoznate detalje iz filmskog života.. Tu je i i Sajam knjiga na kome se mogu naći na stotine novih, ali i starih, retkih izdanja filmske literature, zatim veliki broj naslova na DVD i video formatu, gramofonske ploče i kompakt diskovi sa muzikom iz filmova, stari plakati, portreti glumaca, reklamne fotografije iz filmova…
Follow
