Stvaralaštvo Vlastimira Gavrika

Time ovaj film postaje vrsta sinteze dosadašnjih nastojanja Vlastimira Gavrika u čijoj bi scenografiji osnovno načelo moglo da se definiše time što scenografija nije element puke identifikacije prostora i sugestije njegove autentičnosti, već mnogo više sublimirani, sintetizovani doprinos umetničkoj ideji celokupnog dela. Prema tome, Gavrikova scenografija nije privid istine već unutrašnja istina. Na toj liniji stvaralačke stilizacije, Vlastimir Gavrik je stvarao svoj umetnički iskaz produbljene istine umetničkog dela koje je stvarao.

Ostvarujući ovaj veliki autorski opus, Vlastimir Gavrik je imao priliku da se umetnički iskaže kroz scenografsku interpretaciju filmskih sadržaja i ambijenata različitih vrsta i epoha; od istorijske tematike u filmovima:

Gavrik, 2007.

Pesma sa Kumbare, Burlaci sa Volge, Dugi brodovi, Marko Polo, Roj, Hasanaginica, Sarajevski atentat, Nikolaj i Aleksandra, Maestro i Margarita, Derviš i smrt, Dorotej i Savamala, preko filmova iz rata i revolucije: Daleko je sunce, Krvavi put, Sam, Osma vrata, Kapetan Leši, Prozvan je V/3, Brat doktora Homera, Operacija Beograd, Krvava bajka, Crvena zemlja, Zimovanje u Jakobsfeldu, Grupni portret sa damom, Salaš u malom ritu itd, do savremene tematike filmova: Subotom uveče, Cipelice na asfaltu, Prvi građanin male varoši, Ne diraj u sreću, Medaljon sa tri srca, Muškarci, Inspektor, U raskoraku, Veliki dan, Lude godine, Crveni konj i dr.

I pored toga što je Vlastimir Gavrik u tim filmovima rešavao veoma različite scenografske zadatke, doprinoseći oformljavanju njihovog specifičnog likovnog identiteta, u svim ovim filmovima prepoznatljive su osobenosti jednog dosledno sprovedenog autorskog stava koji karakteriše Gavrikov scenografski prosede i njegov odnos prema mediju filma. U ovim filmovima vidljivo je na prvom mestu, nastojanje da njihova scenografija ne bude samo faktografska rekonstrukcija ambijenata u kojima se odigrava filmska priča, nego da se ti ambijenti tretiraju kao integralni činilac dramaturgije filmskog dela i njegove ukupne vizuelne ekspresije. Kao scenograf – kreator, on nastoji da se kroz dočaranu scenografsku realnost istakne lirika dela, izrazi njegova specifična priroda, i da se definiše njegovo značenje. On u svojim scenografijama znalački  i na rafinirani način primenjuje izražajna sredstva i dostignuća likovne umetnosti, stavljajući je u u funkciju filmskog umetničkog izraza. Trudi se da na najcelishodniji način ostvari slikovitost i vizuelnu ekspresivnost filmskog ambijenta, koja nije nametnuta, niti sama sebi cilj, nego proističe iz sadržaja i dramaturgije filma, i doprinosi njegovoj spektakularnosti. Jedna od karakteristika Gavrikovog scenografskog postupka je i težnja da sve objekte i ambijente jednog filma oformljuje kao delove jedinstvene scenografske celine koja, uz sve filmske uslovnosti, ima i svoj zajednički vizuelni izraz. Pored toga, on je posebno preokupiran iznalaženjem mogućnosti da kroz svoje scenografije, na nivou njihovog kompleksnog dejstva i ekspresije, doprinese stvaranju  dramske atmosfere i „štimunga“ u kojem se odigrava radnja filma. Često isticanom sintagmom „ambijent – atmosfera“, Gavrik je i sam ukazivao na svoje shvatanje da ovo smatra bitnom odrednicom scenografskog doprinosa filmskom delu i scenografskog umeća uopšte. U velikom broju svojih scenografskih dela ovaj vrsni filmski stvaralac uspeo je u potpunosti da ostvari navedena umetnička nastojanja, koja predstavljaju i najviše estetske odrednice filmske scenografije kao umetničke delatnosti. Najbolju potvrdu ove konstatacije  čine, same za sebe, izuzetno uspešne scenografije filmova u kojima je Vlastimir Gavrik ostvario svoj najviši umetnički domet i dobio niz značajnih umetničkih priznanja. To su, na prvom mestu, scenografije četiri filma za koje je dobio tri „Zlatne arene“ za scenografiju na Festivalu jugoslovenskog igranog filma u Puli: Maestro i Margarita i Dan duži od godine (1977), Derviš i smrt (1974) i Crveni konj (1981); zatim sledi njegov umetnički doprinos u filmu engleske produkcije Nikolaj i Aleksandra u kojem je bio scenograf dela filma, snimanog u Jugoslaviji (deo filma vezan za revoluciju u Rusiji, 1905), za koji učestvuje u deobi nagrade Američke filmske akademije, „Oskar“, dobijene 1972. za scenografiju ovog filma. Među izuzetno uspele Gavrikove scenografije  spada i ona za film Grupni portret sa damom, snimljenom u Nemačkoj 1976. godine u režiji Aleksandra Petrovića, za koji je na FEST-u ’78 dobio priznanje za najbolju scenografiju. Pored ovih dela, u njegovom umetničkom opusu ističu se, po svom izrazitom kvalitetu, i scenografije za filmove: Subotom uveče (1957), Osma vrata (1959), Kapetan Leši (1959), Prvi građanin male varoši (1960), Ne diraj u sreću (1960), kompleks vikinških objekata u američkom spektaklu Dugi brodovi (1962), Roj (1966),  Hasanaginica (1967), Krvava bajka (1975), Dorotej (1981) i Savamala (1982). Snagom svoje umetničke imaginacije i talenta, Vlastimir Gavrik je u ovim filmovima uspeo da scenografiju uzdigne do nivoa gde ova umetnička komponenta filma postaje oslonac njegove celokupne dramske sugestije. Oformljujući filmske ambijente raznih epoha i sredina na način koji garantuje psihološku sigurnost filmske priče, kroz one detalje koji su istovremeno znakovi i sredine i doba i mentaliteta, on je učinio svoje scenografije stilski jedinstvenim iskazom određene filmske istine, koja se kroz višeslojno umetničko značenje ostvaruje kao ideja samog filma. Dosledno prateći svoja umetnička opredelenja i principe, Vlastimir Gavrik je, slobodno se može reći, uspeo da izgradi svoj određeni autorski stil, koji u punoj saglasnosti sa rediteljskim opredelenjem i koncepcijom, upravo kroz scenografsko uobličavanje doprinosi umetničkom uspehu filmova koje je realizovao. Pri tome, imamo u vidu da scenografija čini osnovu vizuelno-estetskog uobličavanja filma kao celine.

Time je Vlastimir Gavrik postao ne samo jedan od najznačajnijih jugoslovenskih scenografa, i predvodnik izuzetne grupe filmskih scenografa, uslovno rečeno, beogradskog kruga, na koje je uticao koliko svojom stručnošću, toliko i entuzijazmom i odgovornošću pred umetničkim zadacima svoje profesije, već i jedan od najznačajnijih filmskih stvaralaca u jugoslovenskoj kinematografiji uopšte. Izuzetan filmski opus koji je ostvario i brojne nagrade i priznanja dobijeni tokom četrdeset godina bavljenja filmskom scenografijom, samo su delimičan podatak o tome, jer je jedan drugi, veliki deo aktivnosti ovog autora, od stručno-teorijskog do društvenog, kroz sve ove godine uporedo razvijao sa njegovim praktičnim stvaralačkim i umetničkim radom u kinematografiji.

Follow