Region Balkana dobio je u maju ove godine još jedan festival: Banjaluka Internacionalni filmski festival – BLIFF. Specifičnost ovog Festivala ogleda se u demokratičnoj programskoj koncepciji, čija je osnovna funkcija da služi gradu i mladoj filmskoj industriji Republike Srpske, te da domaće studente i autore predstavi široj javnosti i bolje ih integriše u svetske tokove. Festival je stoga podjednako predstavio igrani, dokumentarni i studentski film iz zemlje i sveta, a svaku od ovih selekcija pratio je zaseban međunarodni žiri.
Filmovi u programu bili su grupisani u sledeće kategorije: 1) takmičarski: Djelići stvarnosti – celovečernji dokumentarni film, Studentski film: Bliff generacija – međunarodni studentski film, i Igrani celovečernji film – po dva filma „koji se svojom originalnošću, vizijom i kreativnim filmskim jezikom posebno ističu“ iz programa Festivalski hitovi, Žene režiseri, Film i smijeh i Mir i tolerancija; 2) revijalni: Festivalski hitovi – igrani film, Mir i tolerancija – igrani i dokumentarni film, Film i smijeh – igrane komedije, Žene režiseri – igrani i dokumentarni film, Specijalne projekcije – igrani i dokumentarni film, Bliff junior – selekcija dečijih filmova. Ukupno je prikazano 65 filmova.
Poseban kvalitet Festivalu dao je Edukativni program radionica, panel diskusija, prezentacija i predavanja sa uglednim međunarodnim predavačima i gostima, koji se odigravao u prelepom Muzičkom paviljonu, zdanju transparentnih pomičnih zidova od stakla u srcu gradskog parka „Petar Kočić“. Ovaj program uključio je radionice Bliftina, filmske kritike, dokumentarnog filma i TV-dan, panel diskusiju o ženama režiserima, prezentaciju Balkan Film Fonda, te masterklas režije Teone Strugar Mitevske i masterklas glume Mirjane Karanović. Radionicu filmske kritike vodili su renomirani kritičar magazina Skrin internešnal iz Berlina, dr Martin Blejni, i Bernd Buder, kritičar i saradnik Go East festivala za srednje i istočnoevropski film. Atraktivna predavanja održali su, u formi razgovora, i glumci Velimir-Bata Živojinović i Endrju Serkis, najpoznatiji kao tumač Golema u Gospodaru prstenova i King-konga u istoimenom filmu, ugledni festivalski gosti.
Poslednji dan Bliff-a obeležila je bosanskohercegovačka premijera filma Bel Epok režisera Nikole Stojanovića, započetog još 1989. u nekadašnjoj Socijalističkoj Republici BiH u SFRJ. Nagrada za najbolji celovečernji igrani film, dodeljena je filmu Poseta orkestra izraelskog reditelja Erana Kolirina. Nagradu za najbolji celovečernji dokumentarni film dobio je Izgubljeni vikend češke režiserke Lucije Kral. Za najbolji studentski film proglašeno je ostvarenje Opsednut Martina Hemptona iz Velike Britanije, dok su nagradu publike podelili Suveniri autora Šahara Koena i Halila Efrata iz Izraela i Hadersfild reditelja Ivana Živkovića iz Srbije.
Posebno treba pohvaliti inovativan i vrlo profesionalan grafički dizajn vizuelnog identiteta Festivala: ružičasto -beli dizajn sa crtežom maslačka koji „raznosi“ filmsku kameru i pozitivnu energiju Festivala širom grada i sveta, kao i suptilni video-spot. Zgrada Dečijeg pozorišta kao centralni prostor takođe je bila izvanredno transformisana uz pomoć panoa i džinovskih natpisa logoa Bliff-a. Ljubav i drugi zločini Stefana Arsenijevića, koji je prikazan na otvaranju festivala, imao je na otvaranju Bliff-a svoju regionalnu premijeru. Festival su pratili i brojni muzički događaji, među kojima je bio koncert Esme Redžepove na banjalučkom „Kastelu“ i nastup lokalne grupe „Afrodizijak“ prilikom zatvaranja Festivala.
Edukativni programi Bliff-a: od teorije do prakse
Drugog dana Festivala održana je veoma zanimljiva radionica na temu filmske kritike, koju su vodili dr Martin Blejni, kritičar magazina Skrin internešnal, i Bernd Buder, kritičar i saradnik Go East festivala za srednje i istočnoevropski film. Oba kritičara dolaze iz Berlina i sarađuju i sa Berlinskim filmskim festivalom. i o svim drugim vrstama filma, zavisno od situacije. Kritičari su se osvrnuli na stanje u svetskoj kinematografiji i večitu kontroverzu između filmske umetnosti i industrije, koja se odražava i na filmsku kritiku. Oni su istakli osnovnu podelu između filmskog novinarstva, odnosno medijskog izveštavanja o filmu, u kome su primarne informacije o filmovima, ali i estradni glamur holivudskih i drugih glumačkih i rediteljskih zvezda i filmske kritike u užem smislu, koja se temeljnije bavi stručnom i istorijsko-estetičkom analizom filmskih ostvarenja. Buder je objasnio da stručna filmska kritika, tradicionalno, treba da sadrži kratak uvod o sadržaju i žanru filma, posle koga kritičar može razvijati svoj sopstveni pogled na delo o kome je reč, u pogledu specifičnosti scenarija, režije, montaže, filmske muzike, kvaliteta glume. Ovome se može dodati i teorijski pristup filmu, iz ugla neke od teorija koje kritičar smatra relevantnim za konkretno ostvarenje: socijalno-politički, psihoanalitički, semiotički i slično. Opisujući konkretne uslove rada filmskih kritičara na Zapadu, voditelji radionice ukazali su na veliku „zahtevnost” ovog posla, jer kritičar koji putuje sa jednog na drugi festival, gde malo spava i često se nezdravo hrani (!), mora da bira projekcije onih filmova za koje predviđa da će biti otkupljeni u njegovoj matičnoj zemlji, kako bi, uoči njihovog davanja u bioskopima, mogao da proda tekst kritike o tom filmu. Stalno uklapanje u trendove i praćenje scene, kao i nastojanje da se plasira ona vrsta kvalitetnog filma, koja nije baš uvek na prvom mestu i komercijalnim distributerima, dovode do, kako su je nazvali Blejni i Buder, „pačvork“ ili „sklepane“ egzistencije. Jedna filmska kritika u Nemačkoj za dnevni ili nedeljni list plaća se u proseku od 25 do 40 Eura, što nije tako daleko od tradicionalno loše plaćenih kritičara u Srbiji, pa kritičar treba da plasira šest do sedam kritika mesečno, kako bi uz druge poslove obezbedio sebi egzistenciju, ali je prednost i to što kritičar nikada ne mora u penziju, ako se dobro oseća -rekli su Blejni i Buder.
U okviru programa „Žene režiseri“ bio je prikazan i odličan film Teone Strugar Mitevske Ja sam iz Titovog Velesa, viđen i na ovogodišnjem Festu, dok je sama Mitevska održala masterklas iz filmske režije u okviru Bliff-a. Mitevska je za temu svoje masterklas radionice odabrala stvaralačku ličnost Džona Kasavetesa, poznatog američkog reditelja grčkog porekla. Snimivši ukupno jedanaest dugometražnih filmova, Kasevetes je u istoriji filma ostao upamćen po svom specifičnom metodu „improvizovane“ režije i specifičnom metodu glumačke igre, koji je razvijao sa svojom uglavnom stalnom glumačkom postavom, u kojoj se ističe njegova supruga i muza, glumica Đina Roulends. Kasavetesovi filmovi, naglasila je Mitevska, nisu bili stvarno improvizovani, već precizno režijski planirani, ali su zbog specifičnog načina glume i smele, nekonvencionalne upotrebe kamere ostali sveži i sa neverovatnim utiskom prirodnosti i životnosti sve do današnjeg dana. Kasavetes je kao glumac bio treniran u Li Strazberg studiju, i nakon toga glumio u brojnim holivudskim filmovima. On, međutim, odlučuje da se samostalno oproba kao filmski autor i 1959. snima svoj prvi i najznačajniji igrani film Senke, priču o savremenom Romeu i Juliji, crnom dečku koji se zaljubljuje u belu devojku. Kasavetes se nada da će svojim radom promeniti život publici, i smatra da je istiniti svakodnevni život mnogo interesantniji od ubistva i silovanja u žanr –filmu. Imao je velike teškoće da realizuje svoja ostvarenja, jer u njima provocira i odbacuje konvencije holivudskog sistema. Za stvaranje filma dovoljan je dobar scenario, dobra volja i nekoliko prijatelja, isticao je Kasavetes, koji je sa prijateljima uveče snimao filmove, nakon dnevnog posla u filmskoj industriji. Za njega glumiti znači igrati se: njegovi glumci interpretiraju, „igraju“ scene, dok sam Kasavetes koristi situacije ekscesa – smeha ili pijanstva – kako bi pokazao istinu o svojim likovima. Improvizacija je dozvoljena samo u pogledu emocija unutar scene, ali kada se postigne maksimum, scena se fiksira i snima. U cilju što veće i jače glumačke ekspresije, ovaj autor u svojim filmovima ne koristi subjektivni kadar, već pušta glumce da se „razmašu“, kao i da često izlaze izvan granica kadra. U režijskom smislu, njegova umetnička odluka je da postigne „film bez forme“, što je, po Mitevskoj, i samo forma, i to ona koju je na filmu najteže postići. Avangardan za svoje vreme, Kasavetes je ostavio značajan trag u istoriji filma, a njegov pristup film danas neguju neki poznati autori, kao što su braća Darden.
Žene-režiserke: panel diskusija, filmovi i predavanja
Program koji je možda najviše koncepcijski uzdigao Festival od uobičajene revije filmova jeste program „žene reditelji“, koji je uz edukativni program po našem mišljenju bio i najinteresantniji u okviru Bliff-a. Ova sekcija obuhvatila je ukupno šest filmova, od čega 4 igrana i 2 dokumentarna. Još dve žene rediteljke imale su filmove u programima Film i smijeh i Djelići stvarnosti, pa nije sasvim jasno zašto i same nisu bile uključene u pomenutu sekciju. Prateći sekciju „žene reditelji“ (zašto ne „žene rediteljke“?), u okviru Bliff-a održana je istoimena panel diskusija, na kojoj je potpisnica ovih redova izložila je kraći teorijski uvod o istoriji žena u filmskoj industriji i oblicima i vrstama ženskog filma. Istakla sam da je moguće filmove čije su autorke žene podeliti na neutralne, u kojima pol i rod autorke nije u prvom planu, a izražajni jezik je pretežno konvencionalan, zatim na tzv. ženski film, koji se naglašeno bavi specifično ženskim iskustvima, kao što su ženski identitet i seksualnost, socijalni položaj žene, ženski umetnički senzibilitet, i konačno angažovani feministički film, koji koristi filmsku umetnost kao oruđe u političkoj borbi za veću ravnopravnost žena. Na tribini je posebno istaknuta situacija u regionu, u kojoj je kinematografija ekonomski ugrožena, dok je distribucija umetničkih filmova izrazito otežana, kao dodatno nepovoljna za afirmaciju žena u kinematografiji. Raspravljano je i o odnosu između podređenosti balkanskih žena, retradicionalizacije i mizoginije, koje se ogledaju i u satanizaciji pojma feminizma, i, sa druge strane, o tzv. „indukovanom feminizmu“ kao drugoj krajnosti, koji kao deo liberalne ideologije nameće političke okvire svakom stvaralaštvu. Između ova dva pola žene rediteljke u regionu, po rečima učesnica tribine, kao svoj prioritet vide bavljenje filmom uopšte, sa naglaskom na kvalitetnom filmskom izrazu, bilo da on uključuje rodno angažovane teme ili ne.
Dokumentarni filmovi žena rediteljki u ovoj sekciji, međutim, pokazali su, direktno ili indirektno, visok stupanj svesti o rodnoj problematici savremenog društva. Posao snova (2006) Danijele Majstorović priča je o siromaštvu i socijalnoj nepravdi, ali i vitalnosti i hrabrosti glavne junakinje, koja iz malog mesta dolazi u grad kako bi se zaposlila na TV stanici „Vikom“, gde nastupa sa drugim devojkama kao lažna muzičarka, odnosno dekor u TV-šouu. U živom i neposrednom tonu, film donosi priče ove devojke, kao i različitih žena javnih ličnosti, pevačica i voditeljki, koje učestvuju u domaćem šou-biznisu, od veteranki Hanke Paldum i Lepe Brene do njihovih mlađih koleginica, uključujući i Romanu. Film se ističe svojim saosećanjem prema ženama često niskog socijalnog statusa, koje su „trbuhom za kruhom“ došle na estradu, podrškom svojim junakinjama bez ikakvog osuđivanja ili „kulturnog rasizma“ i realnom perspektivom razloga njihovog ulaska u ovakav posao. Majstorović ne zanemaruje ni uživanje i sreću koje pojedinim ženama ovaj posao donosi, ali ni eksploataciju ženskog rada i tela i nizak kulturni nivo sadržaja u kojima su prinuđene da nastupaju, kao što je „Vikom šou“, svojevrsna novokomponovana verzija spota Roberta Palmera za pesmu „Rob ljubavi“. Ona realistično pokazuje povlašćen položaj muškaraca u muzičkoj i medijskoj industriji, i prenosi njihove komentare sa suptilnom ironijom, pokazujući licemerje društva. Uspešno postižući socijalno-afirmativni ton filma, Majstorović ne zanemaruje ni narativni momenat, pokazujući odluku mlade junakinje da izađe iz ovog posla kao društveni i politički izlaz, i zaključujući film samouverenom ispovešću Lepe Brene kao svedočanstvom o nekim boljim, starijim vremenima, kada su postojale možda tradicionalnije, ali i ljudskije vrednosti.
Sami u četiri zida autorke Aleksandre Vestmajer radikalni je iskaz o nasilju i jedan od umetnički najboljih filmova na ovogodišnjem Bliff-u. Film je fizički lociran izvan prostora nasilja, u popravni dom za maloletne delikvente, ali upravo ova ledena mirnoća ambijenta i mirni iskazi protagonista o užasnim ubistvima i krađama koje su počinili (oni imaju od 9 do 15 godina) daju filmu ogromnu tenziju i snagu optužbe na račun bezosećajnosti društva prema siromašnima. Izvanredna fotografija Iniga Vestmajera, u zelenim i zemljanim tonovima, doprinosi filmu na autorski način, pojačavajući navedeni utisak i autorski koncept filma. Suzdržana napetost, i istovremeno duboko saosećanje sa akterima i svedocima priče, osnovne su odlike režije Vestmajerove, dok je radnja čvrsto i precizno vođena. Kako je u razgovoru posle projekcije istakla sama autorka, ova koncepcija proizašla je i iz realnih okolnosti: zatvoreni dečaci znaju da ne smeju počiniti nikakvo nasilje u domu, jer u suprotnom automatski idu u zatvor za odrasle. Ekipa filma prošla je strogu proveru od strane državnih organa kako bi dobila dozvolu za snimanje, ali posle uvida u materijal sa prvih dana snimanja, koji su pokazali namere filma, nije bilo cenzure. Sami u četiri zida, međutim, dobar je primer kako se umetničkim postupkom može preneti kritička socijalna poruka i kroz, na prvi pogled, neutralni pristup u nadziranim okolnostima. Intervjuisani dečaci su čudno mirni, i ispunjeni dubokom tugom, dok njihov verbalni iskaz nosi zastrašujuće poruke o teškoj sudbini čitavih porodica u siromašnim slojevima društva. Njihova emocionalna kontradikcija, npr. bezosećajnost prema žrtvi nasilja, dečaku koga su u saradnji dva dečaka u filmu tukla, mučila i na kraju ubila razmrskavši mu glavu kamenim blokovima, posle čega su ga zakopali, koju prati osećanje sopstvene usamljenosti, tuge i uskraćenosti jednog od protagonista ovog zločina, inače pametnog i osećajnog dečaka, prenosi se i na gledaoca. Autorka je na strani dečaka i njihove patnje, podjednako koliko i na strani majke ubijenog deteta koja obilazi groblje i plače opisujući počinjeni zločin.
Follow
