Ovogodišnja Balkanima: Evropski festival animiranog filma u beogradskom DK Studentski grad uključila je sve one programe koji treba da krase jedan ambiciozan i dobro osmišljen međunarodni festival filmske animacije. Veoma bogat međunarodni takmičarski program, prikazan tokom pet dana pratili su panorama evropskog filma, specijalni programi posvećeni nekim posebnim zemljama i školama animacije (savremena holandska i nova nemačka animacija, uz projekciju dugometražnog filma o istoriji nemačke animacije 1920 – 1960, Murati i Saroti, kao i filma Duh genija nemačkog sineaste Ota Aldera, posvećenog čuvenom ruskom umetniku animacije Fedoru Hitruku). Nove tehnologije propraćene su predavanjem o digitalnoj animaciji prof. Vlade Petrića i prezentacijom škole za kompjutersku animaciju Kajron.
Takmičarski program, a potom i ostali programi, uspeo je da predoči široki raspon žanrova, tehnika i inspiracija u kome se kreće savremeno stvaralaštvo u domenu animacije. Svakodnevno suočeni sa komercijalnom animacijom za decu uglavnom sumnjivog kvaliteta, ovde smo videli u kolikoj meri se umetnička animacija zasniva na književnim predlošcima, kao što su mit o Edipu, priča o Šerloku Holmsu, dela Puškina, Cvetajeve, Džozefa Konrada i mnoga druga. Bogatstvo tehnika animacije kretalo se od lutka filma, klasične crtane animacije, plastelina, kolaža, 2D i 3D kompjuterske animacije, fotografske reanimacije, upotrebe živog snimka, pikselizacije do povezivanja dva ili više ovih elemenata. U pogledu sižea, filmovi su pripovedali književna dela, poučne priče, hermetične storije krećući se od bajke, preko humorističkog žanra do drame, horora i fantastike. Mnogi su koristili kao metaforu nasilje u raznim oblicima, od društvenog do apstraktnog. Prikazana je lepeza estetika, stilskih i umetničkih izbora. Videli smo da animacija može da bude elegantna, da vizuelno počiva na čistoti linija i finom odnosu crno-belog i samo jedne boje, crvene, kao u filmu Rezultat u metrou; da se može baviti idejno i formalno crnom stranom budućnosti, usamljenosti i egzistencijalizma, kao nova nemačka animacija u izboru Vuka Jevremovića; da ponudi isceljujuće priče bajkovite vizuelnosti za decu i odrasle, kao Jevrejska, Ruska, Ukrajinska, Jermenska, Moldavska, Afrička i Uspavanka španskih Roma Jelisavete Skvorcove (koliko divnih uspavanki!); da bude politički i društveno angažovana, poput Zeca, Crnog na belom ili Bjež’te, drogaši ili da reinkarnira lepotu impresionističkog slikarstva i ruske književnosti 19. veka kao u filmu Moja ljubav – da navedem samo neke od primera.
Festival je prikazao obiman i dragocen studentski takmičarski program u tri dana, dodelivši i studentske nagrade. U okviru festivala prikazani su i filmovi dečijih radionica iz Grčke i Belgije, dok je Tomas Renoldner, profesor animacije i predstavnik ASIFA iz Austrije održao predavanje na temu: Medija projekti u školama. U svom opredeljenju da njegova svrha bude unapređenje umetnosti i prakse animacije u zemlji i regionu, Festival je, kao što i priliči, posebnu pažnju posvetio domaćoj, srpskoj animaciji. Publici je ponuđen istorijat najznačajnijih autora i dela posleratne srpske animacije: od njenog kamena temeljca, lutka-filma Pionir i dvojka Vere i Ljubiše Jocića, preko filmova istaknutih autora Nikole Majdaka, Borislava Šajtinca, Duška Petričića , Vere Vlajić, Veljka Bikića i Rastka Ćirića, čija je izložba radova, Rastkanima takođe upotpunila festival, do reprezentativnog izbora domaće animacije uoči i posle 2000. godine priznatih mlađih autora kao što su Miroslav Jelić, Želimir Žarković, Aleksandar Rot, Jelena Bešir i mnogi drugi.
Svim ovim, kao i prisustvom međunarodnog žirija i gostiju, pored ostalih poznatog holandskog animatora i producentkinje Gerita i Silije van Dik, Festival je dao značajan doprinos težnji da se srpski animirani film vrati u evropske i svetske tokove. Takmičarski program, kao i specijalni programi, pokazali su, međutim, tako visok umetnički i tehnički standard da se u budućnosti može očekivati da Festival postane veoma konkurentan u našem regionu, a možda i u Evropi. Žiri sastavljen od istaknutih stvaralaca i predavača na polju animacije – Ivan Veselinov, Bugarska, Žorž Sifianos, Grčka-Francuska i Rastko Ćirić, Srbija zaključio je u završnom obraćanju da je na Festivalu prikazano najmanje pet remek-dela. Gran pri Festivala žiri je dodelio filmu Ihtis (Ichthys, 2005) Mareka Skrobeckog iz Poljske, dok je Trofej za najbolji film Jugoistočne evrope – Balkana pripao filmu Rđaj u miru Alekse Gajića iz Srbije. Pet nagrada za sve kategorije (5’, 5’-10’ i 10’-30’) dobili su filmovi: Crno na belom, A. Cvetkova, Bugarska (2005), Zec, R. Vrake, VB (2005), Snovi i želje – porodične spone, J. Kvin, UK (2006), Moja ljubav, A. Petrov, Rusija (2006) i Kapetanova kći, E. Mihailova, Rusija (2006).
Ne bilo pošteno ne pomenuti i standardne ,,boljke’’ naših filmskih manifestacija posvećenih umetničkom filmu, koje nisu zaobišle ni ovaj Festival: nedovoljna propraćenost u medijima, srednja ili mala posećenost, izostanak veće zainteresovanosti studentske publike (Festival se održava u Studentskom gradu!), nedovoljan odziv filmskih radnika i filmkih kritičara, koji po navici prate samo festivale igranog filma, kao i likovnih umetnika, koji bi svi među prvima trebalo da podrže jednu ovakvu manifestaciju. Ali i ovako Festival je imao prijatnu i dobru atmosferu, možda najviše zahvaljujući uvek živahnom duhu svog osnivača i doajena srpske animacije prof. Nikole Majdaka. Činjenica da se Festival održava daleko od centra grada u nekim srećnijim vremenima ne bi bila od tolikog značaja, ali u današnjim uslovima opšte apatije, besparice i lošeg gradskog prevoza ipak je umanjila njegov odjek. I na kraju, ono što ostaje kao najveći doprinos ovogodišnjeg Festivala jeste fakat da je posle ovakve Balkanime teško i zamisliti kreativno neuspelu animaciju.
Lepota, nasilje i pouka
Dobitnik Gran prija, Ihtis (grč.riba) je neobična poučna priča o čoveku, čekanju i smislu života. Ovaj lutka-film u nekim detaljima i strukturi donekle uspostavlja vezu sa literarnim predlošcima poput Hemingvejeve novele Starac i more, Melvilovog romana Mobi Dik, Beketovog Čekajući Godoa i same Biblije. Film odlikuju fascinantna atmosfera i bogata likovnost, pri čemu dominiraju smeđe-zlatne u eksterijeru i, sa druge strane, hladno-plave i crne nijanse u enterijeru. Minuciozno izvedene lutke sa veoma originalnim crtama lica visoke izražajnosti izazivaju ambivalenciju, bivajući istovremeno simpatične ali i odbojne, jer često poprimaju dijabolične oblike, kao u slučaju šiljatozube ribe čovekolikog obličja u akvarijumu (oko gledaoca, već naviknuto na digitalnu 3D animaciju, izrazita plastičnost likova lutaka može povremeno i zbuniti dajući utisak ovog postupka). Linija simbioze između čoveka i ribe maestralno je sprovedena u svim likovima Dok riba u akvarijumu ,,liči” na čoveka, čovek koji čeka i konobar liče na različite vrste riba. Verovatno je upravo ovo, doslovno i metaforično jedinstvo forme i sadržaja opredelilo žiri da film nagradi najvišim priznanjem. Riba kao drevni paganski i potom hrišćanski simbol ovde postaje čovekovo drugo lice, simbol Života koji je potekao iz mora, ali i večnog vraćanja, ciklusa rađanja i umiranja.
Najbolji film Balkana, Rđaj u miru Alekse Gajića, kao i drugi radovi ovog našeg istaknutog strip-crtača i animatora pripada SF žanru. Ovaj film zapravo je deo jednog dužeg ostvarenja, koje je u pripremi. Koristeći jezik atraktivnih dugometražnih animiranih filmova ovog žanra, Gajić uspeva da ispriča priču sa minimumom radnje, čiji je glavni argument atmosfera i završna narativna poenta. U nekoliko minuta, autor nas vodi kroz futuristički pejzaž, koji predstavlja simbiozu nekog post-industrijskog tehno-grada i prepoznatljivih mesta-simbola Beograda: Statue pobednika na Kalemegdanu, beogradskih reka, Geneks-kule, zgrade CK itd. Novobeogradska arhitektura se naročito lepo uklapa u ovu SF-viziju. Panorama grada ustupa mesto groblju robota, na kome na kraju filma u jednoj izuzetno poetičnoj i dirljivoj sceni mali leteći robot sa puno patosa stavlja gvozdenu ružu na grob svog drugara, isluženog i sahranjenog, na kome se ocrtava natpis na engleskom jeziku, sastavljen od veoma domišljate igre reči: Rđaj u miru, odnosno Rust in Peace (što, naravno, asocira na poruku koja se uobičajeno upućuje ljudskim pokojnicima – Počivaj u miru ili na engleskom Rest in Peace).
Jedan od laureata (u kategoriji od 5′ – 10′), britanski film Zec, pokazao je veliku inventivnost u pogledu primene određene vizuelnosti radi postizanja vrhunske metaforičnosti i prenošenja poruke filma, i povrh toga superioran kolorit, režiju i tehničku perfekciju. U filmu su animirane edukativne nalepnice iz pedesetih godina, pronađene pre dvadeset godina u provincijskom dućanu, putem kojih se kreira simbolična priča o tome čemu se uče deca – i kako se zapravo ponašaju odrasli. Autor filma Ran Vrejk, koji živi i radi u Londonu, radio je veliki broj špica, reklama i muzičkih spotova za poznate grupe i TV kanale, dakle sadržaja namenjenih mladima, pa stoga ovo i nije tako čudno. Koristeći idilične slike dečaka i devojčice, čiji su udovi animirani, ali su im lica bezdušno statična, on priča priču o zecu u koga se useljava ,,idol”, koji ima sposobnost da muve i druge insekte pretvara u dragulje. Deca, sa hladnom preciznošću robota, najpre hvataju zeca i presecaju ga nadvoje, u njemu idola, a zatim ubijaju i sve druge životinje kako bi na njih došle muve i crvi i idol ih pretvorio u gomile dragog kamenja. Ali dok su deca u gradu, gde prodaju namirnice proizvedene na farmi, idol beži iz tegle u koju su ga zarobili i u čitavoj kući napravi dar-mar, povrativši dragulje u prethodno stanje. Deca stižu i, za kaznu, bivaju proždrana od strane ogromne mase crva i odvratnih buba u koje su se dragulji ponovo pretvorili.
U ovoj paraboli svaki objekt-sličica označava se svojim imenom, čak i dok se kreće u pejzažu, što odlika je jedne racionalne, materijalističke kulture: činjenica da se to čini na engleskom jeziku, koji je moderna lingua Franca, ukazuje na procese globalizacije, kako korporativne tako i kulturne, u kojoj se nameće uniformnost jezika, mišljenja i političkog upravljanja, ali i ono što joj je prethodilo – britanski kolonijalizam. Koristeći metaforu dečije pohlepe i okrutnosti, film kritikuje ,,tekovine” kolonijalizma uopšte, od tradicionalnog do savremenog. Idol iz zeca nedvosmisleno liči na figure božanstava iz Južne Amerike, a činjenica da pretvara insekte u dijamante podseća na jedan od osnovnih motiva kolonijalnih osvajanja praćenih genocidom i zločinima. Nasilje i pohlepa, ističe film, dominiraju ,,civilizovanim svetom”. Sa njima se počinje od malih nogu u Zapadnoj civilizaciji: decu treba od malena naučiti da budu sebična i okrutna, da budu otuđena od prirode i da ubijaju zbog bogatstva. Velika opomena šokantno plasirana kroz naizgled nevin, ,,dečiji” sadržaj.
Film Moja ljubav, rađen po originalnom scenariju kompletnog autora Aleksandra Petrova, donosi priču o mladiću koji traga za čistotom i uzvišenim osećanjima u Moskvi s kraja 19. veka. Jedini moderni element, koji učvršćuje film u našoj sadašnjosti i zajedno sa njegovim nepokolebljivim umetničkim izrazom daje mu univerzalno značenje, jesu plave ,,lenonke”, naočari poluslepe devojke, koje kriju punu istinu o njoj. Kako je ona personifikacija lepote, čistote i težnji glavnog junaka, prirodno je da baš ovaj detalj ostvaruje vezu između prošlosti i današnjice. Film se ističe ogromnom vizuelnom lepotom koja pripada najboljoj tradiciji klasične ruske narativne animacije (dečijih i autorskih filmova), kao i velikom dinamičnošću, ostvarenom u postupku animacije. Lakoća i svežina poetskih slika i dinamika njihovih pretapanja putem pokreta u sledeću sliku, pokret ili pozadinu, izvedeni su naizgled veoma jednostavno, a zapravo majstorski. Možemo zamisliti koliko je bilo teško sistematski ostvariti ovakav izraz, pokretljivost i trodimenzionalnost visokog impresionističkog stila filma, u celini slikanog na staklu. Autor je zapravo animirao impresionističku sliku. Oživljavajući sa posebnim umetničkim kvalitetom impresionističko slikarstvo i romantičarsko-realistični duh ruske književnosti 19. veka, film ovakvom, za rad izuzetno teškom, animacijom, kroz lepršavost, svetlo i promenu postiže jedinstvo, prožimanje teme i umetničkog jezika, svojstvene samo velikim delima.
Follow
