dr Ivana Kronja: Umetnost i društvo BFDKF 15

Beogradski festival dokumentarnog i kratkometražnog filma vratio se ove godine trijumfalno u sve četiri sale Dvorane Doma sindikata u Beogradu, u kojoj je ranije decenijama održavan. Sa novim umetničkim direktorom, istaknutim srpskim dokumentaristom Mladenom Matičevićem (Geto-tajni život grada 1996; Jedan na jedan (igr.) 2002; Kako postati heroj 2006; Run for Life/Trči za život 2010; Zajedno (igr.) 2011; Moj zanat 2014.) na čelu, Festival je ponudio obilje programa u tri glavne selekcije:

Domaćoj DVORIŠTE, Regionalnoj VIDICI i Međunarodnoj selekciji debitantskih dugometražnih dokumentarnih filmova REFLEKTOR. Prateći programi BFDKF uključili su domaću i regionalnu Panoramu, dragocene istorijske preglede srpskog animiranog i eksperimentalnog filma i post-jugoslovenskog crnog talasa u dokumentarnom filmu, kao i selekciju dokumentaraca Urbani duh Beograda. Reflektor na bis i deo pratećeg programa prikazani su u dvoranama bioskopa Fontana i Doma kulture Studentski grad. Selekciju programa potpisali su Mladen Matičević, Igor Toholj, Petar Jakonić, Stevica Živkov, Rastko Ćirić, Dimitar Anakiev i Miodrag Milošević.

Među autorima, članovima žirija tri selekcije i gostima Festivala, kojih je bilo preko 50, našle su se brojne ugledne ličnosti domaće i strane kinematografije i filmske kritike. Na svečanom zatvaranju BFDKF u nedelju, 29. 03. dodeljene su mnogobrojne novčane nagrade i plakete, što svedoči o povećanom naporu tima i nove koncepcije Festivala da se što čvršće pozicionira u ovom delu Evrope: ,,Festival se u velikom stilu vratio na domaću i regionalnu scenu. To možemo videti po relevantnom programu koji je prikazan, punim salama u udarnim terminima od 20 časova, domaćim i stranim autorima koji su bili gosti Festivala, ali i ljudima iz profesije koji su dodelili nagrade”, istakao je umetnički direktor Mladen Matičević.

Istorija viđena očima potomaka – Goli, Izgubljeno dugme, Čujte, Srbi!, Konstantin Koča Popović, Arsen, Karađorđević, Slikar i beračica grožđa

 Na ovogodišnjem BFDKF istakli su se domaći i regionalni filmovi koji su iz savremenog ugla pružili osvrt na značajne istorijske ličnosti i događaje (ne tako davno) prohujalih epoha. Filmovi Goli (HR 2014) Tihe Klare Gudac i Izgubljeno dugme (BIH/HR/AU 2015) scenariste Roberta Bubala i trojice reditelja: Renata Tonkovića, Marija Vukadina i Roberta Bubala, osvrnuli su se na istoriju komunističkog režima na ovim prostorima. Intimističko ostvarenje Goli kroz priču o transgeneracijskoj traumi jedne porodice znalački svedeno pripoveda o stradanjima na Golom otoku, ostvarujući iznenadnu katarzu u konačnoj poseti majke i kćerke mestu o kome se ,,nije moglo govoriti”. Izgubljeno dugme, pak, gradi atmosferu pritajenog totalitarizma i kontrole popularne kulture kroz priču o tragično preminulom bubnjaru najveće jugoslovenske rok-grupe Bijelo dugme, Goranu Ipetu Ivandiću (1955-1994). Njima se pridružuje vizuelno raskošno i majstorski precizno srednjemetražno ostvarenje Konstantin Koča Popović (SR 2014) našeg proslavljenog reditelja Gorana Markovića, koje na scenu vraća svu moć i sjaj žanra arhivskog filma. Markovićevo ostvarenje značajno je i po tome što podstiče proces kulturnog i političkog pregovaranja oko istorijskih definicija jugoslovenskog i srpskog identiteta, povezujući revolucionarno-komunističke i liberalno-građanske tradicije u ličnosti harizmatičnog španskog borca, partizanskog ratnika i diplomate Koče Popovića (1908-1992). Producent filma jesu Filmske novosti, iz čijeg arhiva dolazi i najveći deo građe upotrebljene u ovom delu. Ovaj film, koji donosi u pogledu filmske estetike izvanredne snimke iz perioda španskog građanskog rata, II svetskog rata i socijalističke Jugoslavije, jeste i spomenik virilnosti, odvažnosti, intelektualizma i prefinjenosti svog glavnog junaka. Bogati arhivski snimci, fotografije, kao i povremeni vizuelni efekti zaustavljanja slike i izdvajanja lika Koče ili drugih aktera, i drugi efekti, veoma su precizno uklopljeni u konciznu, doslednu i saosećajnu naraciju filma, koja uz nenarušeno dostojanstvo dokumenta i istorijske istine odiše i ličnim tonom i divljenjem prema Koči od strane filmskog autora.

U savremenom kontekstu društva spektakla i kulturno-političkih konsenzusa i hegemonija, koje kreira potpuno drugačiju vrstu popularnog muškog identiteta, Koča se može uporediti sa jednim veoma različitim filmom: Drugo ime za slobodu (SR 2013) autorke Slađane Topalović Nestorović. Ovo dinamično ostvarenje u stilu roud-muvija gradi omaž savremenim herojima motorističke potkulture, simboličnim ,,ratnicima druma” u Srbiji i Rusiji, ističući takođe njihovu muževnost, koja ovde samouvereno ispunjava gotovo svaki kadar. Prateći glavnog srpskog protagonistu iz malog mesta, neposrednog i dragog motoristu-invalida koji je očuvao snagu i volju za životne radosti, s jedne strane, i atraktivnog, harizmatičnog vođu ruskog kluba Noćni vukovi, politički pozicioniranog čoveka na čelu ogromne organizacije motorista koja ima i sopstveni festival, film pokazuje nove forme pop-politike, ideologije parareligijskog bratstva i mačizma u kulturi potrošnje postkomunističkog doba.

Kvalitetan, radoznali i veoma dobro dokumentovani osvrt na istoriju predratne Srbije i srpskih i jugoslovenskih kraljevskih dinastija ponudili su izvanredni filmovi dugometražni Čujte, Srbi! (SR 2014) Gorana Vukčevića o čuvenom forenzičaru, kriminologu i prijatelju Srba u I svetskom ratu, dr Rodolfu Arčibaldu Rajsu (1875-1929), sniman u Švajcarskoj, Grčkoj i Srbiji, i kratkometražni Arsen, Karađorđević (SR 2014) o istoimenom srpskom aristokrati, oficiru, generalu i pustolovu (1859-1938) autora Boška Milosavljevića, čiji je film Jego Blagorodije Baron Vrangel (2013) prikazan u programu Panorama. Slikar i beračica grožđa (SR 2014) scenariste i reditelja Nikole Lorencina vraća se u prošlost II svetskog rata, te na osnovu novootkrivenih pisama-dnevnika mlade kućne pomoćnice, deportovane tokom rata iz slovenačkog mesta Zabrežnik u kuću istaknutog srpskog slikara Save Šumanovića (1896-1942) i njegove majke Perside, elegantnim filmskim jezikom i dokumentarnom rekonstrukcijom daje izuzetan doprinos dokumentarcu na temu kulture i nacionalne umetničke baštine. Gradeći dramsku napetost kroz kontrapunktiranje krupnih planova sa poslednje slike-triptiha Save Šumanovića, Beračice grožđa (1942), i arhivskih snimaka ulaska Nemaca u Sloveniju i ratnih razaranja toga vremena, film se ističe vizuelnim rafinmanom, koji zadržava i u odmerenoj režiji rekonstruisanih domaćih scena u Savinom domu. Poseban kvalitet filmu daje fino kontrastiranje iskrenih i emotivnih zapisa o svakodnevici mlade devojke, pa čak i njenih ,,recepata” za spremanje sobe i vojvođanskog ručka (!), i produhovljenih estetičkih zapisa Šumanovića o slikarskim tehnikama, traganju i pronalaženju sopstvenog stila, nasuprot prolaznim ,,modama” u slikarstvu. Humana prisnost sa junakinjom i glavnim junacima priče, saosećanje sa ratnim strahotama i pogubljenjem ovog verovatno najistaknutijeg srpskog slikara međuratnog perioda, osećaj za ljubav i porodične vrednosti, izuzetna vizuelna pismenost i, uprkos svemu, pogled u budućnost – mladi glumac koji tumači Savu zatiče se u današnjoj galeriji njegovih slika, koje promatraju posetioci, roditelji i deca – čine ovaj srednjemetražni dokumentarac izuzetnim ostvarenjem, kakvo se samo i moglo očekivati od Nikole Lorencina, nenametljivog ali postojanog velikana jugoslovenske i srpske dokumentaristike.

Umetnost i društvo – Domaći i regionalni dokumentarac: Drugo ime za slobodu, Anđeo sa gore Zaglavak, U potrazi za srećom, Logbook_Serbistan, Potrošeni, Koreni zla

Beogradski festival dokumentarnog i kratkometražnog filma 2015. učvrstio je značaj domaće dokumentaristike na kompleksnoj medijskoj i umetničkoj sceni post-jugoslovenskih zemalja, ističući ovaj filmski žanr, odnosno vrstu, kao samosvojnu formu koja proširuje prostor i mogućnosti živih kulturnih, političkih i društvenih debata na javnoj sferi Srbije. Dokumentarni program Festivala u regionalnom delu imao je akcenat na aktuelnu hrvatsku doku- kinematografiju, dok je u obe glavne selekcije, nacionalnoj i regionalnoj, posebnu pažnju posvetio, pored do sada nedovoljno osvetljenih istorijskih tema, filmovima o kulturnoj i društvenoj povezanosti Srbije i Rusije. To su već pomenuti Drugo ime za slobodu, Anđeo sa gore Zaglavak (SR 2014) Petra Nedeljkovića, autora tragično preminulog poslednjeg dana Festivala, kao i dugometražni film U potrazi za srećom (MAK 2013) Marije Džidževe.

Anđeo sa gore Zaglavak jeste kratkometražno, u heroičnom smislu reči romantično intonirano ostvarenje, o pogibiji mladog ruskog dobrovoljca Konstantina Bogoslovskog na ratištu u Republici Srpskoj i doprinosu ruskih ratnih dobrovoljaca u odbrani Višegrada u martu 1993., kome posebnu snagu daje emotivni iskaz mladićeve majke. Od njega oporije, ali veoma istančano režirano delo jeste U potrazi za srećom, koji iznosi socijalnu kritiku postkomunističkog života u Makedoniji i Rusiji čiji je deo i potraga za ljubavnom srećom uz pomoć agencijskih susreta, koja će na kraju filma neočekivano zadesiti dvoje junaka u njihovim zrelim godinama. Osmišljen tako da prikaže sve nijanse života običnog čoveka u tranzicijskim promenama kako malih sredina, tako i velikih gradova, film sa visokom svešću o društvenim problemima prožimanja ovih sredina vidi kao prirodno nužna. Kao ,,Meku” za sigurne brakove muškarci navode Albaniju, u kojoj se od porodice može sebi kupiti žena, jer tamo devojke nemaju nikakva prava pred svojim roditeljima. Od sirove, neulepšane slike autobusa sa neženjama iz manjih mesta unutar Makedonije, koji putuju na sastanak sa nepoznatim damama u Moskvi, prizora muškog bratstva, grubih šala, beznađa i topline ovih skromnih ljudi, preko prikaza čestog neuspeha u ovim pokušajima i rutine seoskog života u tzv. ,,mešanim brakovima”, film završava u iznenađujućem preokretu za jednog od aktera. Suptilno i prosvećeno, bez predrasuda o klasnim razlikama i udaljenosti seoskog i gradskog života, autorka nam prikazuje pravu, duboku ljubav i venčanje seoskog domaćina iz Makedonije i poslovne žene iz Moskve, spajajući zrelo i romantično viđenje sveta. Neke od usamljenih Ruskinja udale su se i u Srbiji, pa i to ovaj film direktno vezuje za naše lokalno podneblje. Donekle sličnu temu ima i hrvatski Ljubavna odiseja (HOL/HR 2014) Tatjane Božić, lična ispovest autorke obeležena sećanjima i običnim situacijama iz ljubavnog života, u kome se kao jedan od njenih bivših partnera pojavljuje i harizmatični Rus srednjih godina sa suprugom, Tatjanina mladalačka ljubav iz vremena njenog života u Moskvi sa roditeljima.

Prvonagrađeni Želimir Žilnik u dugometražnom ostvarenju Logbook_Serbistan (SR 2015) u svom prepoznatljivom maniru, sa sigurnošću i svežinom, približava publici junake i sudbine ,,nevidljivih” ratnih i ekonomskih izbeglica i potencijalnih azilanata iz Afrike i celog sveta, koji sa velikim iskušenjima i stradanjima svakodnevno prolaze kroz našu zemlju. Shvatajući dokudramu kao ,,rad u kome snimanje filma postaje prostor i platforma jedne životne situacije”, Žilnik nam na neodoljivo prisan, simpatičan i povremeno komičan način prikazuje avanture svojih junaka, senzibilišući gledaoce i širu javnost za ozbiljnu dramu svetskog problema rata i izbeglištva. Potrošeni (HR 2014) Borisa Šeparovića u regionalnoj selekciji uspešno spajaju pozorišnu predstavu 55+ poznate hrvatske trupe Montažstroj pod vođstvom samog Šeparovića (prikazanu i nagrađenu na BITEF-u 2013.), društveni aktivizam zapostavljenih junaka u trećem dobu života i konceptualni dokumentarac.

Intrigantno ostvarenje Želimira Gvardiola Koreni zla (SR 2015) nastavlja jednu od tema njegovog opusa, koji nekompromisno istražuje tamne strane ljudske prirode, političkog zla i društvenog ustrojstva: temu porodičnog nasilja (videti: http://www.novifilmograf.com/tri-zapisa-o-jednom-autoru/). U saradnji sa doajenom filmske fotografije Radoslavom Vladićem, Gvardiol ulazi u zatvorske prostorije gde intervjuiše teške kažnjenike, koji su počinili porodična ubistva ili su osuđeni zbog pretnje, nakon višegodišnjeg fizičkog i psihičkog zlostavljanja koje su trpeli, a potom i vršili. Film se prevashodno koncentriše na lica ljudi, koji možda i prvi put u životu do kraja iznose sopstvene duboko lične ispovesti, u istovremeno veoma otrežnjenom, racionalnom ali i naglašeno emotivnom iskazu. Svi akteri iskazuju nuždu i potom neizmerno olakšanje nad svojim činom, za kojim uglavnom žale, ali osećaju da su ga morali počiniti. Ulaskom u pomalo od bola i nemaštine deformisana ljudska lica, putem vrlo krupnih planova/detalja, autor proširuje asocijativna značenja filma na zloglasnu istoriju frenologije, analiza fizionomije raznih prestupnika, kriminologije i kažnjeništva, namenjenog pre svega emotivno nestabilnim, izmučenim socijalno potlačenim slojevima klasno strukturiranog društva, u prošlosti i danas. Sredstvima filmske reprezentacije – pažljivim izborom elemenata filmskog jezika i redosleda pojavljivanja junaka, ne običnom deskripcijom – autor takođe ingeniozno daje naznaku situacije bračne/vanbračne zajednice u kakvoj se javlja porodično nasilje, indirektno izdvajajući likove oca, majke i dece, sada odraslih ljudi, na izdržavanju teške zatvorske kazne.

Uzrok zlostavljanja ovih aktera, a potom i njihovog zločina, po pravilu je hronični alkoholizam oca/majke/partnera, praćen fizičkim pretnjama, zapostavljanjem i prebijanjem, uz konstantno proizvođenje neizvesnosti i straha. U slučajevima čoveka koji je ubio i isekao na komade svoje roditelje, koji su ga od rođenja držali u fizičkom i psihičkom zarobljeništvu, muža osuđenog zbog pretnje u čijem nastupu se može prepoznati histrionska pretvornost naizmenične nasilnosti, dominacije i kajanja, mladića koji je nakon dugogodišnjeg ponižavanja naoružan maltretirao svoj arogantni komšiluk, odbačenog brata i posinka, koji je u očaju zbog porodične situacije ubio nepoznatu devojku, i muža koji je napao nevernu ženu i svog prijatelja, a koji se ne kaje, prepoznajemo obrazac socijalnog poniženja muškaraca različitih generacija, koje nalazi odušak u alkoholizmu i potom nasilju nad ženama i najbližima, kao i razvijanje mehanizma bezdušnosti kod žena koje učestvuju u patrijarhalnom nasilju ili ga same sprovode. Muškarci u filmu dati su u veoma krupnim planovima – što je veći zločin, to je veće približavanje kamere delovima lica. S druge strane, film donosi ispovest lepe i osećajne ženice koja je, posle par decenija zlostavljanja sebe i dece, teškog prebijanja i redovnog bračnog silovanja, nakon poslednjeg čina nasilja nekoliko sati donosila odluku i naposletku rano ujutru ubila svog muža, kako sama kaže, u samoodbrani, znajući da bi on u suprotnom ubio nju. Ženska figura data je naizmenično u širem krupnom i ameriken planu, koji otkrivaju njeno telo. Ovim reditelj još jednom pokazuje da se od zajednice normalizovano, hronično nasilje masovno odvija na poligonu ženskog i dečijeg tela, te da je telo žene, kao noseći element opstanka, kontradiktorni i kontinuirani objekat žudnje i mržnje u narodnom kolektivitetu i savremenom društvu.

Domaći kratki igrani film: Cveće Zla, Dok su oni leteli na Mesec, Koža će nam postati siva, Stand Down Tragedy/Stend daun tragedija

U okviru domaće kratke igrane selekcije, film Cveće Zla (SR 2014) autora i producenta Sabolča Tolnaja (Peščanik, 2007, Čudna šuma, 2014, oba dugometražni igrani) u neoavangardnom duhu i kemp estetici progovara o užasima prljavih privatizacija i ekološke katastrofe, koristeći snoviđenja svojih junaka, veseli dendizam i gestovni jezik neme burleske. ,,Maskirana” u treš-glamur stilu, koji aludira na velikane američke filmske avangarde Endi Vorhola i Džeka Smita (pored ostalih), grupa novokomponovanih bogataša priređuje zabave na goloj ledini sa napuštenim fabričkim hangarima, koja figurira kao apokaliptični prizor propasti prirode i čitave savremene civilizacije. Sa minimalnim budžetom autorska ekipa filma gradi ovaj bizarni, zabavno-fantastični narativ, iliti dance macabre o beskrupuloznom industrijalcu Nikolaju koji obećava svojoj supruzi Diznilend na tlu bivše fabrike hemijskih proizvoda, koju će uz pomoć korumpiranog ministarstva privrede otkupiti za 1 euro. Bivši radnici štrajkuju, ali su pobeđeni i prisiljeni da igraju Diznijeve likove. U ovakvom minimalizmu reditelj suvereno vlada ritmom, kadriranjem i obrtima u priči, čineći je čvrstom i uzbudljivom. Kvalitet Sabolčevog Cveća Zla, koje svoj naziv, estetski kredo i inspiraciju duguje i čuvenoj pesničkoj zbirci francuskog romantičarskog pesnika Šarla Bodlera, ogleda se u izvanredno dosledno sprovedenoj stilizaciji prizora, koja transponujući jednu realnu društvenu situaciju nepravde i korupcije poetično i hrabro brani sopstvenu estetsku i moralnu istinu.

Dok su oni leteli na Mesec (SR 2014) scenariste i reditelja Boriše Simovića, ističe se u pozitivnom smislu u domaćoj kratkoj igranoj produkciji već u odluci da nastane na jednom očigledno sofisticiranom književnom delu, prema istoimenoj kratkoj priči Svetozara Vlajkovića, pisca specifičnog stila okarakterisanog kao poetska fantastika i filmskog scenariste, čija je radnja smeštena na kraj šezdesetih godina 20. veka u Beogradu (iz zbirke pripovedaka Dobar provod, Nolit, 1984). Film odmereno i sa nostalgijom gleda u dane socijalizma u SFRJ, razvijajući intimnu dramu ,,kratkog susreta” dvoje običnih državnih službenika, koji se već neko vreme dopadaju jedan drugome. Kontrapunkt ovoj priči jeste svetski značajan događaj sletanja američkih kosmonauta na Mesec, koji se prenosi uživo na televiziji u opustelom gradu. Suštinski nezainteresovan za političko i ideološko, koji su dominirali ovom epohom (sledeći u tome svoj literarni predložak), film svoj izraz i poentu traži i nalazi u sopstvenim likovnim i filmičnim atributima, posvećujući posebnu pažnju enterijerima, scenografiji (Srđan Nedeljković) i celokupnom ambijentu (noćne ulice, sobe, terase, starinski liftovi…), kostimu (Jelisaveta Tatić), svetlu, muzici i ukupnom ugođaju, sa i ovaj put izuzetnim doprinosom mlađeg srpskog direktora fotografije Pabla Ferra (Sloboda ili ništa, Selo bez žena, Anplagd, Isceljenje). Možemo reći da je glavni junak filma sam prostor i atmosfera njegovog laganog odvijanja. Veoma suvereno i naracijski impresivno glavnog muškog junaka, čoveka bogatog unutarnjeg života i kritičke svesti, ali u životu običnog potkazivača, koji se rezignirano i setno prepušta osećanjima prema donekle misterioznoj devojci, odigrao je harizmatični Tihomir Stanić. Šarmantna i neposredna Jelena Đokić, čiji lik varira između apstraktnog simbola ženske misterioznosti i strasti, kao objekta junakove želje, i realne osobe, zrelo i sa lakoćom nosi se sa apstraktnim filozofskim dijalozima o želji i duhu, koji odlikuju njihove uvodne ljubavne scene, unoseći u priču dodatnu ljupkost i vedrinu. Male probleme filma predstavljaju njegova plošnost i dekorativnost, te nedovoljno razrađena motivacija likova, kao i izvesno stereotipiziranje erotskog, naročito u vizuelnom pogledu. Stoga situacija i osećajnost likova ostaje donekle površna i otcepljena od ukupne umetnički duboke i stilski i produkciono superiorne reprezentacije prostora i vremena, koja svojim kvalitetom čini da Dok su oni leteli na Mesec predstavlja dobrodošli pomak u aspiracijama i izvedbi tekućeg kratkog igranog filma u našoj sredini.

Mladi reditelj Ivan Bakrač predstavio se na Festivalu kratkim igranim filmom Koža će nam postati siva (SR 2014), audiovizuelnim esejem na temu odnosa tela i duše, mladosti i starosti. Reditelj nam prikazuje dva mlada para u neobaveznim ljubavnim odnosima, kao i treći par nagih starijih ljudi (koje tumače naši istaknuti glumci Eva Ras i Bora Nenić), čija fizička ogoljenost pokazuje dubinu njihove bliskosti, koje se ne plaše. Dok su odnosi mladih, koji su skoncentrisani na svoje fizičko uživanje, telesnost i sopstvenu ličnost, obeleženi neprestanim govorom, ,,brbljanjem” o sebi, odnosu sa partnerkom-partnerom, i nevažnim stvarima, intimna bliskost dvoje starih ljudi, njihovih golih tela funkcioniše gotovo kao koreografija, lišena egoizma, sujete i bilo kakvog emotivno odbrambenog ponašanja, a takođe i lišena suvišnih reči – ove divne, nežne scene odvijaju se u potpunoj tišini. Dok većina kratkih igranih ili eksperimentalnih filmova, često i veštački, nastoji da završi u nekoj likovnoj galeriji, iako im je po formi mesto u bioskopskoj dvorani, Bakračev film Koža će nam postati siva nalazi se odmah nadomak estetike video-rada, i idealno bi se uklopio u neku umetničku galeriju kao video-triptih ili diptih, u kome bi se na dva odvojena ekrana našle suprotstavljene ,,šuma reči” mladalačkog doživljaja tela i seksualnosti i prirodna koreografija psihoemotivne, a samim tim i seksualne, ljubavi i zrelosti.

Kao zanimljiv pokušaj veoma kratkog filma ili filmske minijature, u trajanju od četiri minuta i četrdeset sekundi, istakao se i film Stand Down Tragedy/Stend daun tragedija  (SR 2014) našeg filmskog reditelja, umetnika i pisca Hadži-Aleksandra Đurovića. U ovom delu junak filma jeste stend-ap komičar, koji uveče putuje na posao, kasni, i prilikom izlaska na binu saopštava publici-posetiocima kluba da mu je otac umro, što oni shvataju kao – komičnu šalu. Umetnički naboj filma leži u njegovoj emotivnoj atmosferi, fotografiji i tretmanu prostora, u stilski elegantnom poimanju slike, izražajnim karakteristikama koje je Hadži-Đurović već iskazao u svom dugometražnom debiju Ljubav dolazi kasnije (2013).

Etno-film i umetnički eksperiment

Snaga i značaj umetničkog eksperimenta i visoke filmske estetike u svome vitalnom vidu pokazala se u autentičnim delima 2&2 (SR 2014), Lepi vazduhovi (SR 2014) i  Eoha (CG 2015), istaknutog srpskog i crnogorskog dokumentariste Vladimira Perovića. Ovaj plodni autor (Une maison, Saga o Samuraju i Glibu, Hodočašće, U/dešavanje glasa, Allegria, Ljubav, zavet, Čuvar, Nestajanje, Dim, Koraci, Žeđ kamenog mora, Da bude svetlost, Senka, Život, priključenija i održivi razvoj jednog kokota, i dr.)  u svome opusu kombinuje etnološki, poetski, socijalno-kritički i filozofski dokumentarac, nadovezujući se na taj način na bogatu tradiciju jugoslovenskog dokumentarnog filma (Krsto Škanata, Milenko Štrbac, Boško Bošković, Stjepan Zaninović, Braca Slijepčević, Saša Petrović, Branko Marjanović, itd.). Njegov prepoznatljivi izraz odlikuju strogost i lepota forme, priča pročišćena do same njene suštine, živa duhovnost, moralna paradigma, i snažan osećaj za dostojanstvo čoveka i prirode.  

2&2 sa matematičkom preciznošću naporedo strukturira živote belih ljudi više klase u moderno uređenom stanu, sa najsavremenijom kompjuterskom i foto-opremom, koji odlaze u šumu kako bi fotografkinja (radi se o poznatoj srpskoj umetnici Božani Marinček i njenom suprugu Danilu) slikala ptice, prirodu i ljude, i beskućnika romskog porekla, Esme i Milutina, koji žive u toj šumi, na obodu grada. Različiti načini života otkrivaju širi antropološki pejzaž, koji nudi suštinsku sliku ljudske egzistencije. Igra ogledala, posredovane fotografske slike i ljudskog lika, pre svega lika žene, koja se ogleda/koja aktivno gleda i snima, lucidno je naglašena u filmu, koji poređenjem prirodnog i artificijelnog okruženja posredno ali ubojito komentariše uslove otuđenosti savremenog života, kako u bogatstvu, tako i u bedi. Čineći siromašne urbane nomade ravnopravnim i vidljivim, film daje i odgovorni, osećajni socijalni komentar.

Lepi vazduhovi su fascinantan izveštaj o jednom radikalno drugačijem vidu života od onoga koji nam se učestalo nudi kao jedini mogući ,,životni stil”: film prikazuje bračni par koji je usled finansijskih poteškoća i porodičnih nesuglasica odlučio da ode da živi u divljini, u Deliblatskoj peščari, u kojoj je sebi izgradio skromnu, ali udobnu kućicu. Mir i spokoj kojim odiše nedirnuta priroda, u kojoj se udišu nestvarno ,,lepi vazduhovi”, ali i kojim odiše mentalno i duhovno stanje junaka, koji govore o sebi sa izuzetnim kontemplativnim mirom, opomena su gledaocu koji živi u stresu i zagađenjima velikih gradova. Dok junak preko dana šeta, čisti travu i ribari, supruga je uglavnom prikazana u kući. Izvanredna fotografija prenosi nam pejzaž kao vanvremenski, drevni predeo, dok nas besprekorni ritam filma meditativno uvodi u ritmove mudrog, prirodnog života.

Najbolji kratkometražni regionalni film BFDKF 2015, Eoha, predstavlja audiovizuelni eksperiment visokog dometa i tehničko-estetske preciznosti i lepote. Usred crnogorskog krša, savremeno obučeni pastir upravlja krdom koza i ovaca putem sopstvenog glasa – sa dvadesetak različitih povika, urlika, grguta, tepanja, coktanja, zvižduka i slično (među kojima je i povik ,,eoha”) – vodeći ih na pojilo i ispašu. Na kraju dana dočekuje ga supruga, koja pomaže da se životinje smeste u ograđeni prostor. Kraj dana je, međutim, samo detalj u raskošnoj, očigledno svakodnevnoj, ,,mudrosti podneva”. Politička i verska metafora veoma je sveža i jasna, ali ona je ipak, po nama, u drugom planu. Kao dominantna slika ovog filma izdvaja se ekološki napredan i nenasilan saživot čoveka i životinja sa kojima, i od kojih, živi, kao i pažljivo odnegovana zvučna kulisa filma, jedinstvena etnološka studija komunikacije, koja nadilazi ljudski jezik. Prateći bogatu znakovitost zvukova, Eoha je do tančina vizuelno i strukturno britak i sažet film.

Uz izvesna lutanja u domenu domaćeg eksperimentalnog filma, Festival je ponudio estetički rafinirana ostvarenja izuzetne audiovizuelne i umetničke originalnosti, među kojima su i: hibridni eksperimentalno-dokumentarni film Rakijaški dnevnik (HR 2015) Damira Čučića; Restart (SR 2014) Dejana Petrovića, film o psihofizički posrnulom umetniku koji uz brigu o deci ometenoj u razvoju nalazi novi smisao stvaranja i životne radosti; modernistički uzbudljivo kadriran post-etno film o ženama i unukama, smešten u Istočnu Srbiju, kratkometražni Gadan sapun (SR 2015) Violete Goldman; meditativni i ispovedni, zrelo oblikovan film-putovanja Okean (SR 2014) Tamare Drakulić; uspeli muzičko-audiovizuelni eksperiment koji pogledom u budućnost mladih naraštaja nastavlja temu Simfonije sveta, Veče uz radio (Muzikalni dnevnik 5) (SR 2014) reditelja i animatora Miloša Tomića, i drugi.

 

NAGRADE BFDKF 2015.:

 

Nagrade za DVORIŠTE (žiri: Goran Radovanović, Milan Vlajčić, Nevena Matović):

Najbolji domaći kratkometražni dokumentarni film – Koreni zla – Želimir Gvardiol

Najbolji domaći srednjemetražni dokumentarni film – U mraku  – Goran Stanković

Najbolji domaći dugometražni dokumentarni film – Logbook_Serbistan – Želimir Žilnik

Najbolji domaći kratki igrani film – Crtani – Dušan Babić

Najbolji domaći kratki eksperimentalni film – Veče uz radio – Miloš Tomić

Najbolji domaći kratki animirani film – Joy & Joy – Giuseppe Bellavia

Najbolji kratki studentski film – If i had it my way I would never live – Marko Grba Singh

Strukovne nagrade: Režija: Drugo ime za slobodu, Slađana Topalović Nestorović; Scenario: Restart,  Dejan Petrović; Montaža: Okean, Nikola Dragović, Milan Jakonić, Tamara Drakulić; Fotografija: Gadan sapun, Miladin Čolaković; Produkcija: Cveće zla, Sabolč Tolnaj; Dizajn zvuka: Anplagd, Aleksandar Protić; Muzika: Marijina epizoda, Aleksandar Rančić.

Nagrade za VIDICI (žiri: Dubravka Lakić, Snežana Ivanović, Mladen Đorđević):

Najbolji regionalni kratkometražni dokumentarni film – Eoha, Vladimir Perović, CG 2015.

Najbolji  regionalni srednjemetražni dokumentarni film – Pravi čovek za kapitalizam,

Dušan Moravec, SLO 2013.

Najbolji regionalni dugometražni dokumentarni film – Potrošeni, Borut Šeparović, HR 2014.

Najbolji regionalni kratki igrani film – Šetač, Filip Mojzeš, HR 2014.

Najbolji regionalni kratki eksperimentalni film – Amnezijak na plaži, Dalibor Barić, HR 2013.

Najbolji regionalni kratki animirani film – Levitacija, Marko Meštrović, HR 2014.

Najbolji regionalni studentski film – Neki od nas, Anja Kavić, BIH 2014.

Strukovne nagrade: Režija: Goli, HR 2014., Tiha Klara Gudac, Scenario: Ljubavna odiseja, HR 2014., Tatjana Božić i Aleksander Goekjian; Montaža: Naslovnica, HR 2014. i Rakijaški dnevnik, HR 2015., Damir Čučić; Fotografija: Rakijaški dnevnik i Autofokus, HR 2013, Boris Poljak; Produkcija: Goli, Prolaz za Stelu, HR 2014, i Ljubavna odiseja, Nenad Puhovski; Dizajn zvuka: Amnezijak na plaži, Tomislav Babić; Muzika: Rakijaški dnevnik, Goran Štrbac.

Nagrada za REFLEKTOR (žiri: Andrea Reiter, Švajcarska, Goran Terzić, Vladan Petković): Najbolji debitantski dugometražni dokumentarni film: 15 ćoškova sveta, POLJSKA 2014, sc. i r. Zuzana Solakievic,  Specijalno priznanje: Vreme za dremku, MEKSIKO 2014., sc. i r. Karolina Plat.

Nezvanične nagrade: Žiri kritike Srpskog ogranka Fipresci (Božidar Zečević, Dragan Jovanović, Ivana Kronja) za najbolji srpski dokumentarni film u sve tri kategorije (kratki/srednjemetražni/dugometražni) nagradio je srednjemetražni Slikar i beračica grožđa (2014) scenariste i reditelja Nikole Lorencina. Za najbolji srpski kratki igrani film Žiri je nagradio Cveće zla (2014) scenariste i reditelja Sabolča Tolnaja, dok je kao najbolji domaći eksperimentalni film nagradio Veče uz radio (Muzikalni dnevnik 5) (2014) reditelja i animatora Miloša Tomića. Žiri za nagradu Jovan Aćin Udruženja filmskih umetnika Srbije – UFUS (Sava Aćin, Miša Novaković, Dragomir Zupanc) svoju nagradu dodelio je filmu Slikar i beračica grožđa autora Nikole Lorencina.