Film Turneja snimljen je prema istoimenoj drami Gorana Markovića (premijerno izvedenoj 1996. u „Ateljeu 212“). U filmu Marković zadržava osnovne linije dramskog zapleta, kao i glavne likove i situacije svog komada nastalog pre dvanaest godina. Priča o grupi beogradskih glumaca koji u doba hiperinflacije 1993, u nameri da naprave dobru „tezgu“ odlaze na ratom zahvaćenu teritoriju Bosne, tačnije Republike Srpske, prerasta u tragikomičnu dramu o bliskom susretu Pozorišta i Istorije. Nastala na tragu nekih antologijskih tekstova savremenog pozorišta (poput Harvudovog Garderobera ili Putujućeg pozorišta Šopalović Ljubomira Simovića) i Markovićeva Turneja teži da u svoje simboličko i refleksivno središte postavi prožimanje do poistovećenja između teatarskog čina s jedne, i krvavog ratnog igrokaza sa druge strane; između katkad svemoćne glume, na pozornici koja može postati čak i hamletovska mišolovka za vladare – i onog strašnog ili gadnog pozorišta ljudske istorije i egzistencije (ove posebno upečatljive sintagme koristi još Njegoš na nekoliko mesta u Luči).
Turneju svakako možemo posmatrati i u kontekstu Markovićeve filmske poetike: kao nastojanje da se kroz jednu ustanovu, zatvoreni sistem profesije ili mikro-svet uopšte ponudi osobena metafora društva, njegove erozije, te bolesti vremena u kojem živimo. (Setimo li se najboljih Markovićevih ostvarenja, u Specijalnom vaspitanju ta osobena metafora obolele zajednice data je u vidu popravnog doma, u filmu Majstori, majstori kroz prostor i ustanovu škole, a u Varioli veri kroz bolnicu stavljenu pod strogi karantin. ) Iz ovog ugla gledano, mikro-svet pozorišne trupe koja se, putujući kroz koridore i ratne strahote, preslišava glupih replika vodvilja, zadobija i snažan metaforički potencijal – kroz nju sagledavamo i „bezbrižni“ život čitave Miloševićeve Srbije, „zemlje koja nije u ratu“, i koja vezanih očiju, pod staklenim zvonom turbo-folka početkom devedesetih kreće na svoje putovanje nakraj noći.
Kao i u komadu, likovi su dramaturški precizno postavljeni, dati u tumačenju veoma nadahnute glumačke ekipe. Posebno treba izdvojiti Tihomira Stanića, Gordana Kičića, Jelenu Đokić, Miru Furlan i Josifa Tatića u ulogama dramskih umetnika iz Beograda, kao i briljantnu minijaturu Sergeja Trifunovića u ulozi komandanta srpske paravojne jedinice (ova epizoda, koja nije postojala u dramskom predlošku, efektno je inkorporirana u film). Postoje i nešto slabija mesta, u kojima teze o građanskom ratu i njegovoj prirodi odnose ubedljivu prevagu nad nepredvidivošću života, tom esencijom prave filmske naracije. Tako lik pisca i ratnog profitera Ljubića ostaje na nivou pamfletskog razračunavanja sa desničarskim Beogradom, dok je u ispovednom monologu muslimanskog komandanta prisutna i neoprostiva doza patetike.
Rekao bih da pored svih vrlina (i povremenih scenarističkih padova) u promišljanju teme i njenoj zanatskoj realizaciji, film Turneja ima i jedan bitan rediteljski nedostatak. Nedostatak leži u nedovoljnom interesu autora za razvijanje sinematičkih ili specifično filmskih elemenata i načina izražavanja književne građe. Kao da osim korektnog prenošenja drame u bosanske eskterijere, ili njenog oblikovanja u sled logično poređanih kadrova i scena, reditelj i njegovi saradnici ne vide pred sobom nijedan značajniji izazov. Skromna produkcija ni ovom prilikom ne može biti jedini izgovor za oskudnost filmskih u odnosu na literarne i pozorišne kvalitete. U Turneji filmska slika je najčešće u funkciji ilustracije ili prostorne dopune dramskog i dijaloškog predloška; tek na retkim mestima ona uspeva da emotivno i značenjski produbi i proširi učinak verbalnog (npr. scene prolaska kroz koridor, tumaranja glumaca u magli, na ničijoj zemlji). To zapostavljanje kinematografskih kvaliteta, nažalost, onemogućava i da neke posebno značajne scene, u kojima umetnost Glume odnosi pobedu nad krvavim igrokazom Istorije (prizor u kojem mlada glumica začarava muslimanske vojnike govoreći im monolog Euripidove Ifigenije u Aulidi) – zadobiju pravu poetsku težinu i povlašćeno mesto u odnosu na realnost rata.
U protekloj 2008. godini Turneja je, po svemu sudeći, bila najbolji srpski film; u isti mah, to je verovatno i najubedliviji film Gorana Markovića u proteklih petnaestak godina. Ali nijedan od ova dva vrednosna suda još uvek nije dovoljan razlog da bi Turneju smatrali do kraja uspelim ostvarenjem. Naizgled paradoksalno može zvučati da nam solidan uspeh ovog dela više govori o hroničnim boljkama srpskog filma, to jest autorskih estetika koje ga još uvek sačinjavaju.
Follow
