piše: Nikola Stojanović
Ako pogledamo ko stoji kao izdavač iza ovih knjiga, zapazićemo da je i tu u pitanju trudbenička požrtvovanost, na jednoj strani Udruženja filmskih umetnika Srbije, a na drugoj samog autora!
Božidar Zečević: Srpska avangarda i film 1920-1932, Beograd, 2013.
Dobro nam je poznat poseban vid, gotovo sindrom, nacionalnog mazohizma, ispoljen kroz samopodcenjivanje koje ponekad ide do samoprezira. Svojom nadahnutom knjigom Božidar Zečević je zaorao duboku brazdu u takvoj ledini, zarasloj u korov ove vrste malignog zastranjivanja.
Zečević je preuzeo vrlo odgovoran zadatak da osvetli jedan segment razvoja literarne i umetničke avangarde koji je u pravilu bio udaljen od očiju javnosti, a to je odnos protagonista ovog pokreta prema filmu kao umetnosti u povoju, koja se tek borila za svoj status i identitet. Ispostavilo se da se srpska umetnička avangarda ne samo ravnopravno nosila u poredjenju sa matičnim strujanjima u Evropi (Pariz, Berlin, Moskva), već da je dala i značajan autentični doprinos čitavom pokretu.
Očigledno da je knjiga nastala iz sistematskog istraživačkog procesa. Zećević je poznat kao izrazito skrupulozan tragač za zlatonosnim zrnima vrednosti u oblasti filmskog medijuma, odnosno kao filmolog antropološko-strukturalističkog usmerenja. Dve trećine ovog rada zauzima njegova izvanredno slojevita analitička studija pojava, ličnosti i procesa u razvoju srpske umetničke avangarde i njenog aktivnog odnosa prema toj začudnoj pojavi koja se zove film. Jednu trećinu zaprema njegov izbor originalnih autorskih tekstova na ovu temu iz pera najpoznatijih protagonista te avangarde: Boška Tokina, Branka Ve Poljanskog, Ljubomira Micića, Rastka Petrovića, Stanislava Krakova, Stanislava Vinavera, Marka Ristića, Aleksandra Vuča, Stevana Živadinovića (Vane Bor), i drugih. Uz sve to, knjiga je glamurozno opremljena grafičkim prilozima, fotografijama, ilustracijama i fototipskim faksimilima iz originalnih izvora.
Dve opozitne osobine rese Zečevićev stil: zanimljivost, koja počiva na iskustvu školovanog dramaturga ali i na urodjenom daru za funkcionalnu naraciju, a na drugoj strani – akribičnost, koja potiče od njegovog usmerenja ka temeljitosti i perfekcionizmu. Prva osobina mu omogućuje da njegov pristup ne bude monoton i akademski suvoparan, već ispunjen unutarnjom tenzijom upitnosti i neizvesnosti, poput dobrog detektivskog štiva. Druga osobina pomaže mu da strogo omedji pojmovni vokabular i uspostavi distinkciju izmedju teorije i estetike, izmedju avangarde i moderne, izmedju eksperimenta i alternative.
Pritom, njegova egzegeza nije svrha samoj sebi niti teorijskom cepidlačenju već, upravo u sprezi sa prvom osobinom, teži dubinskom sondiranju intertekstualne prakse, povezujući medjusobne uticaje literarne i likovne struje sa optičkom (fotografskom) i filmskom (kinematografskom) strujom u evropskim avangardama. Pozicionirajući srpsku avangardu u same vrhove ovih kretanja, Zečević usmerava objektivno spot-svetlo na neopozive činjenice, što je već dovoljno da se stekne utisak jedne pravične rehabilitacije manje poznatih i (samim tim) manje priznatih vrednosti. Ne toliko kroz filmsku praksu, jer i ono malo što je snimljeno nije sačuvano ili još nije otkriveno, ali svakako kroz esejistiku, kritiku i polemiku.
Jedan od omiljenih likovnih postupaka bio je u tehnici kolaža i, analogno tome, u ono vreme bila je veličana filmska montaža. I Zečevićeva studija kao celina zasnovana je, u osnovi, na ovom principu kroz kolažiranje tekstova, dokumenata i likovnih priloga. Ali autor, kao neka vrsta ’prosvećenog apsolutiste’, suvereno vlada celokupnim materijalom i sa nesumnjivom erudicijom provodi svoj hermeneutički brod do filmološki dragocenih otkrića.
Zečevićev pristup, dakle, odlikuju mnoge vrline: studioznost, visprenost, intelektualna snaga buldožera ali i tanani stil aristokrate pera, poetska zanesenost i dramaturška prefinjenost u kompoziciji teksta. Sve je to vešto utkano u osnovni prosede ovog briljantnog rada, koji nije samo ona uzorana prva brazda na ledini, već je u nju posejano i potencijalno plodonosno semenje daljeg razvoja i istraživanja teme. Posebnu pohvalu u logističkoj podršci ovom kapitalnom izdavačkom poduhvatu, osim izdavaču UFUS-u , treba uputiti i uredniku izdanja Žarku Dragojeviću, reditelju i saučesniku poduhvata sa istorodnim senzibilitetom.
Radoslav Lazić: Režiseri o filmskoj režiji, Beograd, 2013.
Slučaj profesora Radoslava Lazića, reditelja, estetičara i pedagoga, zaista je poseban, apartan, gotovo unikatan. U poslednjih trideset i nešto godina izdao je je isti broj knjiga (znači preko trideset!) posvećenih isključivo estetičkom fenomenu režije, i to u svim njenim pojavnim oblicima: pozorište, film, televizija, opera, lutkarstvo, animacija… Nisu u pitanju pusta teorijska nadmudrivanja, već beskrajni niz autentičnih svedočenja kroz ankete ili direktne razgovore sa najistaknutijim rediteljima iz vascelog sveta, ali i domaćim!
Neko je već utvrdio da, na hronometrijskoj mapi kulture, slikarstvo pripada 17. veku, muzika 18, roman 19, a režija 20. stoleću! Filmska režija se izdvojila i nametnula samosvojnim kvalitetima koji su je uzdigli do autorskih visina. Lazić je u ovaj izbor uvrstio 38 dijaloga sa istaknutim filmskim rediteljima – od oskarovaca Dušana Vukotića, Jiržija Mencla, Andžeja Vajde i Ištvana Saboa, preko Mikloša Janča, Kšištofa Zanusija, Aleksandra Petrovića, Vladimira Pogačića, Živojina Pavlovića, Dušana Makavejeva, Boštjana Hladnika, Vatroslava Mimice, Puriše Djordjevića, Miće Popovića i Žike Mitrovića, do Želimira Žilnika, Emira Kusturice i Gorana Paskaljevića… Zastupljeni su i animatori Dragić, Dovniković, Majdak, Šajtinac i Ćirić, kao i pedagozi Dušan Stojanović i Vlada Petrić.
Estetička suština režije je višeznačna i stalno izmiče konačnoj definiciji. Lazić veoma spretno postavlja svoje ’zamke’ kroz pitanja ali i kroz veštu ’dramaturgiju’ načina na koji ih postavlja rediteljima, za koje znamo da se većinom izgovaraju tvrdnjom da su „sve rekli kroz svoje delo“! I onda te rediteljske ’lenje bube’, naterane sugestivnošću njegovih pitanja, prionu na pokretanje malih sivih ćelija i odgovaraju nadahnuto i vispreno. Zato se razgovori sa njima čitaju kao uzbudljivo štivo, koje potvrdjuje tezu da je i Lazićev trud vrlo plodotvoran i da predstavlja svojevrsni vid stvaralaštva.
Naravno, paleta odgovora ne daje jedinstvenu definiciju režije ali sugeriše da je u pitanju višeslojni proces čija okosnica se skriva u unutrašnjem svetu reditelja (autora), u njegovoj mašti, emociji i duhu, a ne u kadrovima i mizanscenu. To su samo spoljašnji, zanatski obrisi režije, a suština je izmedju kadrova i zato je apstraktna. Upravo zbog toga su ovakvi fragmenti kroz autentična svedočenja reditelja dragoceni za eventualno sklapanje jedne sveobuhvatnije definicije o režiji. Ako je do nje uopšte moguće doći.
U celini gledano, imajući u vidu i ostala izdanja istog autora, Lazić je obavio džinovski posao pionira koji utemeljuje teorijske osnove režije kao jedinstvene dramske umetnosti koja se različito otelovljuje u različitim medijima.
______________________________________________________________________
Integralni tekst prikaza knjiga Božidara Zečevića i Dragoslava Lazića koji je objavljen u kulturnom dodatku Večernjih novosti 17.05.2014. godine.
Follow
